Της Γιούλης Ηλιοπούλου

Το Πάρκο Ραδιοφωνίας στο Ίλιον μοιάζει με αγγελοπουλικό καρέ. Παλιά σκουριασμένα βανάκια της ΕΡΤ, εγκαταλελειμμένα κτίρια, δέντρα, θάμνοι που έχουν κυριαρχήσει στον χώρο, η μεγάλη χαρακτηριστική είσοδος, παλιάς κοπής,  και φυσικά οι 2 τεράστιες κεραίες που μοιάζουν να αγγίζουν τον αττικό ουρανό.

Το πρόσφατο νέο ευχάριστο (στο πρώτο άκουσμά του, έστω, γιατί πρέπει να το δούμε αναλυτικότερα και διεξοδικότερα). Το Πάρκο αυτό θα μετατραπεί σε χώρο αναψυχής και πολιτισμού.

Πιο συγκεκριμένα διαβάζουμε στο Δελτίο Τύπου που εξέδωσε η ΕΡΤ:

«Σε Πάρκο Αναψυχής και Πολιτισμού για τους κατοίκους των δυτικών προαστίων θα μετατραπεί το Πάρκο Ραδιοφωνίας της ΕΡΤ στον Ίλιον. Η σχετική απόφαση που ελήφθη από το ΔΣ της Δημόσιας Ραδιοτηλεόρασης είναι το αποτέλεσμα ενός Μνημονίου Συνεργασίας μεταξύ της ΕΡΤ και του Δήμου Ιλίου, με σκοπό την περιβαλλοντική και πολιτιστική αξιοποίηση του συγκεκριμένου ακινήτου της ΕΡΤ που είχε επί της ουσίας εγκαταλειφθεί εδώ και πολλά χρόνια. […]

Οι παρεμβάσεις του Δήμου, σύμφωνα με τον σχεδιασμό, εξυπακούεται ότι θα είναι ήπιες και θα αποσκοπούν  στην ριζική ανάπλαση του περιβάλλοντος χώρου, με απόλυτο σεβασμό στην τοπική αρχιτεκτονική, και την ιστορική σημασία του εν λόγου χώρου.

Το Πάρκο που παραμένει βέβαια στην ιδιοκτησία της ΕΡΤ θα είναι ανοιχτό για τους πολίτες, εννοείται προσβάσιμο και στα άτομα με αναπηρία, ενώ, όπως προβλέπεται και στις μελέτες που έχουν γίνει σε ανύποπτο χρόνο από τις υπηρεσίες της ΕΡΤ, θα δημιουργηθούν μεταξύ άλλων διάδρομος πεζοπορίας, ποδηλατόδρομος, χώροι ανάπαυσης για τους πολίτες, παιδότοπος, αμφιθέατρο για υπαίθριες εκδηλώσεις κ.ά. Σκοπός μάλιστα της ΕΡΤ είναι σε δεύτερο χρόνο να αποκαταστήσει και να αξιοποιήσει και τις υφιστάμενες κτιριακές εγκαταστάσεις του Πάρκου επανασυστήνοντας μια σχολή ραδιοφωνίας και τηλεόρασης που πριν από πολλά χρόνια λειτουργούσε στα συγκεκριμένα κτίρια.

Η συμφωνία συνεργασίας, για την αξιοποίηση του Πάρκου και την απόδοση του στους πολίτες αποτελεί, όπως επισήμανε τόσο η Διοίκηση της ΕΡΤ όσο και ο δήμαρχος Ιλίου, Νίκος Ζενέτος, ένα αίτημα πολλών δεκαετιών που επιτέλους θα γίνει πράξη.»

Μια ματιά πίσω στον χρόνο

Η ιστορία της Ραδιοφωνίας στο Ίλιον είναι άκρως γοητευτική. Πρόκειται για τον χώρο που φιλοξενούσε τον Σταθμό των Μεσαίων Κυμάτων της Ραδιοφωνίας της ΕΡΤ, στην οδό Ραδιοφωνίας 50, συνολικής έκτασης 33 στρεμμάτων, το οποίο έχει ανακηρυχθεί διατηρητέο Μνημείο Τεχνολογικού Πολιτισμού το 1999, καθώς εδώ φυλάσσεται ο πρώτος ιστορικός  πομπός του ΕΙΡ (Εθνικό Ίδρυμα Ραδιοτηλεόρασης). Από εδώ επίσης ξεκίνησαν οι πρώτες εκπομπές της δημόσιας ραδιοφωνίας το 1938. Η έκταση περιλαμβάνει 3 κτήρια που στεγάζουν ηλεκτρολογικές εγκαταστάσεις, κονσόλα και  μετασχηματιστές, καθώς και δύο πομπούς, τους πρώτους που εξέπεμψαν στην Ελλάδα το 1938. Ο ένας μάλιστα λειτουργούσε μέχρι το 2002.

Τι ξέρουμε για τη συνοικία της Ραδιοφωνίας

Η Ραδιοφωνία είναι η μεγαλύτερη σε έκταση συνοικία του δήμου Ιλίου. Το παλιό τοπωνύμιο της περιοχής από την Τουρκοκρατία και μέχρι το τέλος της δεκαετίας του 1930 ήταν Δραγουμάνο και ο τόπος ήταν γεμάτος συκιές, ελαιώνες, φυτείες, χωράφια και φυσικά αμπέλια, ως κυρίαρχη καλλιέργεια στην περιοχή. Στα μέσα περίπου του 19ου αιώνα εμφανίζεται στα ιδιοκτησιακά έγγραφα της περιοχής το όνομα του Ιωάννη Λιόση, της μεγάλης οικογένειας των Λιόσηδων, εξ’ ου και το μεταγενέστερο όνομα Λιόσια. Το νεότερο τοπωνύμιο «Ραδιοφωνία» οφείλεται στον προαναφερθέντα Σταθμό της Ελληνικής Ραδιοφωνίας.

Γερμανική η ιστορία του

Η κατασκευή του κέντρου εκπομπής στα Νέα Λιόσια είναι συνδεδεμένη με τη γερμανική κατασκευάστρια εταιρεία Telefunken, που στις αρχές του 1938, μετά από υπογραφή σύμβασης με το ελληνικό Δημόσιο, εγκατέστησε 2 ιστούς κεραιών ύψους 85 μέτρων και βάρους 30 τόνων έκαστος. Ταυτόχρονα δημιουργήθηκαν και οι εγκαταστάσεις της Ραδιοφωνίας στο Ζάππειο. Στις 25 Μαρτίου 1938 στις 22.00 ακριβώς, αρχίζει να μεταδίδει ο Ραδιοφωνικός Σταθμός Αθηνών. Ακολουθεί η μετάδοση διαγγέλματος του Γεωργίου Β΄ για την επέτειο της 25ης Μαρτίου. Από εδώ μεταδόθηκε για πρώτη φορά το γνωστό σήμα του τσοπανάκου, με τη φλογέρα και την κουδούνα. «Εδώ ραδιοφωνικός σταθμός Αθηνών!».

Με την εισβολή των Γερμανών στην Αθήνα, ο πομπός πέρασε στις κατοχικές δυνάμεις. Το ίδιος έγινε και με τους ραδιοθαλάμους στο Ζάππειο. Προϊστάμενος της κατοχικής ραδιοφωνίας που μετέδιδε αποκλειστικά προπαγανδιστικό πρόγραμμα, ορίστηκε ο Αυστριακός φιλέλληνας Έβεχαρτ Βίχενμπαχ.

Η συγκινητική ιστορία του Αυστριακού

Λίγο πριν αποχωρήσουν οι Γερμανοί από την Αθήνα το 1944, παγίδευσαν με εκρηκτικά το κτίριο του πομπού στο Ζάππειο αλλά και τους ιστούς της κεραίας στα Λιόσια. Λίγο πριν από την ανατίναξη του σταθμού, ο Βίκενμπαχ πρόδωσε το μυστικό των Ναζί στους Έλληνες. Ο εκρηκτικός μηχανισμός του Ζαππείου εξουδετερώθηκε και δεν έγινε καμία ζημιά. Το κτίριο του πομπού στα Λιόσια υπέστη τελικά μικρές ζημιές. Ο ένας ιστός, λόγω της αυτοστήρικτης κατασκευής του, αναπήδησε και ξανακάθησε στην αρχική του θέση. Στην ίδια αυτή θέση διατηρείται έως σήμερα. Ο άλλος όμως καταστράφηκε και σταμάτησε να εκπέμπει.

Ο ραδιοφωνικός σταθμός σώθηκε και στις 20 Οκτωβρίου του 1944 από ένα προσωρινό πομπό στο Ζάππειο μεταδόθηκε το διάγγελμα του πρωθυπουργού Γεωργίου Παπανδρέου. Ο Βίκενμπαχ έβαλε τη ζωή του σε άμεσο κίνδυνο, αλλά τον έσωσαν οι Έλληνες τεχνικοί της ραδιοφωνίας που τον έκρυψαν,  μέχρι να φύγουν οι Γερμανοί από την Αθήνα. Τον Μάιο του ’45 ο μηχανολόγος της ΕΡΤ Ιωάννης Βαλαώρας συνάντησε τον Βίκενμπαχ ρακένδυτο σε συσσίτιο. Του είπε ότι έμενε στη γερμανική εκκλησία στην οδό Σίνα. Ο Βαλαώρας βοήθησε τον Αυστριακό, ο οποίος διορίστηκε ραδιοφωνικός ρυθμιστής. Έφερε στην Ελλάδα την οικογένειά του και έμεινε στην Αθήνα μέχρι το τέλος της ζωής του.

Ο εγκαταστημένος πομπός θεωρείται ο μοναδικός παγκοσμίως που βρισκόταν σε άρτια κατάσταση και λειτουργούσε, με την ανάλογη συντήρηση, μέχρι τις αρχές του 21ου αιώνα, όταν πλέον η Ελληνική Ραδιοφωνία πέρασε στην ψηφιακή τεχνολογία. Το 2010 η κατασκευάστρια εταιρεία, η Telefunken, είχε ζητήσει να αγοράσει τον πομπό ως μνημείο τεχνολογικού πολιτισμού έναντι 8 εκατ.ευρώ!

Πάγιο αίτημα των κατοίκων Ιλίου η αξιοποίηση του χώρου

Η αξιοποίηση του χώρου αποτελεί ένα διαχρονικό αίτημα των κατοίκων της περιοχής και παράλληλα αποτελεί ένα πολύ σημαντικό βήμα αναβάθμισης της δυτικής Αθήνας, αλλά και αναγνώρισης της τεράστιας ιστορικής αξίας του Πάρκου.

Στις 11η Νοεμβρίου 2019 συζητήθηκε στη Βουλή, Επίκαιρη Ερώτηση της Βουλευτού Χαρούλας Καφαντάρη, με θέμα την Διαμόρφωση του Πάρκου Ραδιοφωνίας ΕΡΤ ΑΕ Δήμου Ιλίου. Κατά τη διάρκεια της συζήτησης της Επίκαιρης Ερώτησης, δηλώθηκε από τον αρμόδιο Υφυπουργό, κ. Πέτσα, ως πολιτικό προϊστάμενο της ΕΡΤ, η βούληση της Κυβέρνησης να προχωρήσει γρήγορα η ολοκληρωμένη διαμόρφωση του χώρου και να αναδειχθεί ως ιστορικός χώρος, διατηρώντας την ιστορική μνήμη.

Το έργο υποβλήθηκε στο Πρόγραμμα Δημοσίων Επενδύσεων του Υπουργείου Ψηφιακής Πολιτικής, Τηλεπικοινωνιών και Ενημέρωσης. Μετά την ολοκλήρωση των σχετικών αδειοδοτήσεων και με ευθύνη της ΕΡΤ συγκροτήθηκε ο συνολικός φάκελος και τα τεύχη δημοπράτησης του έργου «Ανάπλαση Πάρκου Ραδιοφωνίας ΕΡΤ» και «Δημιουργία Πολυχώρου Πολιτισμού και Αναψυχής».

Υπήρξε πρόταση για την ανάδειξη Πολιτιστικού Κέντρου Ραδιοφωνίας με αποκατάσταση των υπαρχόντων κτισμάτων και τη διαμόρφωση του περιβάλλοντος χώρου προϋπολογίστηκε σε 1,8 ως 2 εκατομμύρια ευρώ. Εγκρίθηκε, επίσης, από το Αρχαιολογικό Συμβούλιο Αττικής το 2018 ο χώρος του 1ου πομπού της Ελλάδος, σαν διατηρητέο μνημείο τεχνολογικού πολιτισμού. Τίποτε όμως δεν έχει πραγματωθεί ακόμη.

Τίθενται ερωτηματικά για τη σχεδιαζόμενη ανάπλαση

Σχετικά με την πρόσφατη συμφωνία του δήμου Ιλίου με την ΕΡΤ τίθενται ερωτηματικά. Μπορεί αρχικά να μοιάζει ελπιδοφόρα, υπάρχουν όμως και οι διαφορετικές αναγνώσεις. Αυτές αποτυπώνονται στην ΑΝΑΚΟΙΝΩΣΗ της δημοτικής κίνησης «Αλληλέγγυα Πόλη – Συμμαχία για το Ίλιον, η οποία μιλά για επιτυχία της Κυβέρνησης του ΣΥΡΙΖΑ. Αναφέρει χαρακτηριστικά ότι τον Φεβρουάριο του 2018 ο Νίκος Παππάς, Υπουργός Ψηφιακή Πολιτικής, ανακοίνωσε τη μετατροπή της Ραδιοφωνίας σε  Πάρκο Μουσείο Ραδιοφωνίας. Πιο συγκεκριμένα το έργο προϋπολογίστηκε σε 2 εκατ.ευρώ και περιελάμβανε την αποκατάσταση των κτισμάτων και τη διαμόρφωση του περιβάλλοντος χώρου, ενώ μιλούσε για σχολή ραδιοφωνίας, εργαστήριο οπτικοακουστικών μέσων, εκθεσιακό χώρο κλπ. Στην ανακοίνωση κατηγορεί τη Ν.Δ ότι ενώ βρήκε τα πάντα δρομολογημένα, καθώς και το κονδύλι εξασφαλισμένο, όχι μόνο δεν προχώρησε στον αρχικό σχεδιασμό αλλά ακύρωσε το έργο. Κατηγορεί επίσης τον δήμαρχο Ιλίου, κ. Ζενέτο ότι έχει ευθύνη για το τέλμα, μιας και δεν κατήγγειλε τη Ν.Δ. και υπέγραψε ένα μνημόνιο συνεργασίας με την ΕΡΤ, δημιουργώντας 3 αρνητικές εξελίξεις:

α) Δεν υπάρχει στη συμφωνία καμία αναφορά για το προϋπολογισμένο ποσό των 2 εκατομμυρίων ευρώ και τα έργα που είχε εξασφαλίσει η προηγούμενη κυβέρνηση.

β) Δεν υπάρχει καμία αναφορά στη συμφωνία για την ανάδειξη και συντήρηση των κτιρίων εντός της Ραδιοφωνίας, την ανάδειξη του πομπού κλπ, παρά μόνο προβλέπονται «ήπιες», περιορισμένες παρεμβάσεις αποκλειστικά και μόνο στον περιβάλλοντα χώρο.

γ) με την παρούσα συμφωνία ο Δήμος Ιλίου αναλαμβάνει ΜΟΝΟΣ ΤΟΥ τα έξοδα για τις όποιες παρεμβάσεις προχωρήσουν στον χώρο.

Η απάντηση του δήμου Ιλίου

Απευθυνθήκαμε στον κ. Ζενέτο για το θέμα. Ο ίδιος δίνει μια διαφορετική οπτική, διαβάστε παρακάτω τις απαντήσεις του.

Α) Ποιο είναι το «καθεστώς» του Πάρκου Ραδιοφωνίας; Δηλαδή ποια είναι τα όρια και οι αρμοδιότητες του δήμου Ιλίου και ποια της ΕΡΤ; Μπορείτε να μας πείτε ένα μικρό ιστορικό του χώρου;

Στο Μνημόνιο Συνεργασίας μεταξύ του Δήμου Ιλίου και της ΕΡΤ τα όρια των εμπλεκόμενων μερών είναι απολύτως διακριτά, με κοινούς, όμως, σκοπούς: Την ανάδειξη του χώρου σε Πάρκο Αναψυχής και Πολιτισμού και στη συνέχεια, τη δημιουργία Μουσείου και την επαναλειτουργία της Σχολής Ραδιοφωνίας.

Η ιστορία του πρώτου Κέντρου εκπομπής της Ελληνικής Ραδιοφωνίας ξεκινά από το Ίλιον το 1938 και οι παλιές εγκαταστάσεις περιλαμβάνουν ένα σύνολο τριών κύριων κτιρίων και βοηθητικών χώρων σε έκταση περίπου 35 στρεμμάτων. Πρόκειται για κομβικό σημείο στην ιστορία της Ελληνικής Ραδιοφωνίας, από το οποίο ακούστηκε για πρώτη φορά, την 25η Μαρτίου του 1938, ο γνωστός «Τσοπανάκος», το εναρκτήριο σήμα του Ραδιοφωνικού Σταθμού Αθηνών. Το 1999 οι εγκαταστάσεις του Σταθμού των Μεσαίων Κυμάτων της Ραδιοφωνίας στο Ίλιον ανακηρύχθηκαν ιστορικά διατηρητέα μνημεία από το υπουργείο Πολιτισμού, ενώ το 2002 η ΕΡΤ Α.Ε. εξέδωσε απόφαση περί παύσης εκπομπής του Σταθμού. Η αξιοποίηση του χώρου και η δημιουργία Μουσείου Ραδιοφωνίας, για τη φιλοξενία ιστορικών κειμηλίων, όπως για παράδειγμα του πρώτου χειροποίητου πομπού της Telefunken, μόλις 15 KW, αποτελεί διαχρονικό, αδιάλειπτο και επίμονο αίτημα του Δήμου και των κατοίκων του Ιλίου. Από τον Ιανουάριο του 2021, με την υπογραφή του Μνημονίου Συνεργασίας μας με την ΕΡΤ, ανοίγει, πλέον, ο δρόμος για να δικαιωθεί ο πολύχρονος αγώνας μας.

Β) Παλιότερα δημοσιεύματα έγραφαν ότι η ανάπλαση του Πάρκου θα ολοκληρωνόταν μέσα στο 2020. Υπήρχε σχεδιασμός και τα προηγούμενα χρόνια για τη συμμετοχή του δήμου Ιλίου σε αυτή την ανάπλαση; Γνωρίζετε γιατί καθυστέρησε;

Όπως προανέφερα, η αξιοποίηση του χώρου υπήρξε σταθερό αίτημά μας, το οποίο επαναφέραμε διαρκώς και σε κάθε κυβέρνηση. Η συμμετοχή μας στην ανάπλαση ξεκινά τον Ιανουάριο του 2021 με την υπογραφή του Μνημονίου Συνεργασίας  μεταξύ Δήμου Ιλίου και ΕΡΤ. Δε γνωρίζω σε ποια δημοσιεύματα αναφέρεστε, θα σας πω ωστόσο ότι, το 2018 σε εκδήλωση εντός του χώρου, ο τότε αρμόδιος υπουργός είχε ανακοινώσει τη δημιουργία Μουσείου και την ανάπλαση του περιβάλλοντος χώρου. Όπως απεδείχθη, πρόκειται για μια ακόμη ανεκπλήρωτη κυβερνητική εξαγγελία. Επιπρόσθετα, είχε αναφερθεί στη διάθεση μεγάλου ποσού με βάση κάποια μελέτη όπου στην πορεία, διαπιστώθηκε ότι, η «περίφημη» αυτή μελέτη για την οποία είχε χυθεί τόσο μελάνι, αφορούσε μια προμελέτη, που δεν συνοδευόταν από τα απαραίτητα τεύχη δημοπράτησης, την μελέτη εφαρμογής και τον απαιτούμενο προϋπολογισμό για να είναι ώριμη προς δημοπράτηση. Μάλιστα, ένα μεγάλο μέρος της είχε εκπονηθεί από τον Αναπτυξιακό Σύνδεσμο Δυτικής Αθήνας το 2001. Συνεπώς, όποιος ισχυρίζεται πως υπάρχει ώριμη μελέτη, αντιλαμβάνεστε ότι δεν αναφέρεται σε πραγματικά γεγονότα.

Γ) Υπάρχουν κάποια συγκεκριμένα χρονικά πλαίσια μέσα στα οποία θα ολοκληρωθεί το έργο; Κάποιος χρονικός ορίζοντας;

Αν πράγματι υπήρχε ώριμη μελέτη για το Πάρκο, θα μπορούσαμε να μιλήσουμε, ενδεικτικά έστω, για ένα χρονοδιάγραμμα υλοποίησης της ανάπλασης, της ανακατασκευής των κτιρίων και της δημιουργίας Μουσείου και σχολής Ραδιοφωνίας. Τώρα, στη διάθεσή μας έχουμε μόνο την προμελέτη και είμαστε σε συνεργασία με την ΕΡΤ, προκειμένου να εκπονηθεί η οριστική μελέτη και αξιοποιώντας τα διαθέσιμα χρηματοδοτικά προγράμματα, όταν αυτή ολοκληρωθεί, να προχωρήσουμε στην υλοποίηση του έργου. Δε μπορώ λοιπόν να σας δώσω κάποιο χρονοδιάγραμμα, αλλά μπορώ να σας διαβεβαιώσω ότι είμαστε αποφασισμένοι να προχωρήσουμε όσο πιο σύντομα γίνεται.

Ε) Λειτούργησε τελικά ποτέ εκεί Μουσείο Ραδιοφωνίας;

Όχι δε λειτούργησε ποτέ.

Δ) Ποιοι είναι, κατά τη γνώμη σας, οι σημαντικότεροι σταθμοί στην ιστορία του Πάρκου Ραδιοφωνίας, από την έναρξη λειτουργίας του πρώτου Κέντρου εκπομπής της Ελληνικής Ραδιοφωνίας το 1938;

Οι σημαντικότεροι σταθμοί είναι τέσσερις και θα σας τους αναφέρω επιγραμματικά:

1) Ο αγώνας για την παύση λειτουργίας του ραδιοπομπού και την ανάδειξη του χώρου σε πάρκο αναψυχής και πολιτισμού που έδωσαν οι κατά καιρούς Δημοτικές Αρχές, μαζί με τα, τότε, συνοικιακά συμβούλια και τους κατοίκους της περιοχής Ραδιοφωνίας.

2) Ο χαρακτηρισμός του χώρου ως ιστορικά διατηρητέο μνημείο το 1999, αφού διαφορετικά ίσως να είχε ενταχθεί στο ΤΑΙΠΕΔ προς πώληση.

3) Η παύση της εκπομπής του σταθμού το 2002 στα μεσαία κύματα, ύστερα από 64 χρόνια αδιάλειπτης λειτουργίας.

4) Η υπογραφή Μνημονίου Συνεργασίας μεταξύ του Δήμου Ιλίου και της ΕΡΤ, τον Ιανουάριο του 2021.

Αυτή η συμφωνία είναι το όχημα για να αξιοποιήσουμε τον χώρο, να δημιουργήσουμε το Μουσείο και να επαναλειτουργήσουμε τη Σχολή Ραδιοφωνίας, αντάξια της ιστορικότητάς του. Δυνατοί εταίροι μας προσδοκούμε να είναι οι εργαζόμενοι της ΕΡΤ, αλλά και το Πανεπιστήμιο Δυτικής Αττικής, με το οποίο έχουμε στενή συνεργασία και είμαστε βέβαιοι ότι με την πολύτιμη συμβολή τους θα καταφέρουμε να κάνουμε το όραμά μας πραγματικότητα.

Κλείνω με την ευχή ο χώρος της Ραδιοφωνίας να αποκτήσει τη μορφή που του αξίζει σύντομα, με τον καλύτερο δυνατό τρόπο τόσο για τους κατοίκους του Ιλίου και της ευρύτερης περιοχής, όσο και για τους λάτρεις της σύγχρονης ιστορίας, της οποίας αδιάψευστος μάρτυρας στέκει ο χώρος της Ραδιοφωνίας και όλοι οι παρόμοιοι ιστορικοί τόποι.

Πηγές:

-Μηχανή του χρόνου

- Ίλιον, Τόπος ιστορικής μνήμης και δημιουργίας, Ανδρέα Μηλιώνη, 2018