Της Γιούλης Ηλιοπούλου

Φέτος κλείνουν 200 χρόνια από την ελληνική επανάσταση του 1821. Πολλές είναι οι μάχες που δόθηκαν, νικηφόρες ή όχι, ανάμεσα στις ελληνικές και τις αντίπαλες δυνάμεις. Άλλες είναι ευρέως γνωστές και άλλες όχι τόσο, παρόλο που έπαιξαν καίριο ρόλο στην πορεία και εξέλιξη του απελευθερωτικού αγώνα των Ελλήνων. Μία από τις όχι τόσο γνωστές μάχες, που έγινε μάλιστα στα δυτικά της Αττικής, είναι η διπλή μάχη που έγινε στο Χαϊδάρι. Ας μεταφερθούμε στο καλοκαίρι του 1826 (6 και 8 Αυγούστου), κάπου στο σημερινό Παλατάκι, για να βιώσουμε νοερά την «άγνωστη» μάχη των δυτικών.

Πρωταγωνιστές είναι ο Γεώργιος Καραϊσκάκης ως επικεφαλής ομάδας ατάκτων και ο Γάλλος αξιωματικός Κάρολος Φαβιέρος, ως επικεφαλής των δυνάμεων του ελληνικού τακτικού στρατού και ενός μικρού τάγματος από Φιλέλληνες. Από την άλλη πλευρά ο Κιουταχής.

Στις 3 Αυγούστου οι Τούρκοι που είχαν ήδη στρατοπεδεύσει από τον Ιούλιο έξω από την Αθήνα, με πλήθος στρατού (οι πηγές αναφέρουν 10.000 στρατιώτες, με ιππικό και πολυβόλα), καταλαμβάνουν την πόλη. Οι Έλληνες υποχωρούν και κλείνονται μέσα στο κάστρο της Ακρόπολης. Ο Κιουταχής χωρίς να χάνει χρόνο, ετοιμάστηκε να επιτεθεί κατά της Ακρόπολης (που την υπεράσπιζε η φρουρά του Γκούρα).

Λίγο καιρό πριν ο Καραϊσκάκης είχε ξεκινήσει από το Ναύπλιο και έφτασε στην Ελευσίνα, όπου και στρατοπέδευσε. Η δύναμή του εκεί δεν ξεπερνούσε τους 2500 άνδρες. Σε αυτούς προστέθηκαν 1750 άνδρες του Φαβιέρου και ένας λόχος Φιλελλήνων.

Ο στρατός του Καραϊσκάκη και του Φαβιέρου κινήθηκε τη νύχτα της 5ης προς 6ης Αυγούστου και έφτασε στο Χαϊδάρι, όπου και εγκαταστάθηκαν παντού στα καίρια σημεία περιλαμβανομένων και των γύρω λόφων. Η τοποθεσία ήταν ο σημερινός Ελαιώνας, κοντά στο Παλατάκι και σίγουρα ευνοούσε τον ανταρτοπόλεμο που διεξήγαγαν οι Έλληνες εναντίον των πολυάριθμων τουρκικών στρατευμάτων, αφού δεν τους αντιμετώπισαν σε ανοιχτό πεδίο.

Χαρακτηριστικά γράφει ο ιστορικός Καρώρης: «…Όλη η περιφέρεια χωριού Χαϊντάρι, η εκκλησία του Προφήτη Ηλία, το ρεύμα, οι λόφοι ήσαν γεμάτοι από στρατεύματα ελληνικά. Εκεί ετριγύριζε και το ιππικό των Τούρκων και ετουφεκίζετο με τους δικούς μας…..»

Η πρώτη μάχη

Τα χαράματα της 6ης Αυγούστου οι περίπολοι των Τούρκων αναγνώρισαν τις θέσεις των Ελλήνων και τους έκαναν επίθεση με το ιππικό. Όμως αναχαιτίστηκαν και υποχώρησαν άτακτα μετά από καταδίωξη από τους Έλληνες. Μετά από λίγο όμως έφτασε και το τούρκικο πεζικό και το κύριο ιππικό τουρκικό σώμα, σχημάτισαν δύο φάλαγγες και επιτέθηκαν στους Έλληνες. Το ιππικό αποκρούστηκε και πάλι αλλά ακολούθησε το πεζικό. Τελικά οι Τούρκοι υποχώρησαν, αφήνοντας απώλειες στο πεδίο της μάχης πάνω από 200 νεκρούς. Για τους Έλληνες οι απώλειες των τακτικών και ατάκτων ήταν τριάντα περίπου νεκροί και πολλοί πληγωμένοι.

Δύο ημέρες αργότερα ο Κιουταχής ενισχυμένος από τις δυνάμεις του Ομέρ Πασά (οι Τούρκοι ανερχόμενοι αυτή τη φορά στις 5.000 πεζούς και ιππείς) και αποφασισμένος να καταστρέψει τους Έλληνες ξαναξεκινά επίθεση εναντίον τους. Ο Φαβιέρος απέκρουσε την πρώτη έφοδο των Τούρκων αλλά αυτοί ήταν πολύ περισσότεροι σε αριθμό, με ισχυρό ιππικό και πυροβολικό. Αποτέλεσμα: οπισθοχώρηση των Ελλήνων.  Οι Τούρκοι κατέλαβαν τον λόφο και εγκαταστάθηκαν εκεί. Οι υπόλοιποι Τούρκοι αναχαιτίστηκαν από τον Καραϊσκάκη. Μετά τη λήξη της μάχης ο Καραϊσκάκης σε συμβούλιο των αρχηγών συζήτησε πάλι τη μεταφορά του στρατοπέδου στην Ελευσίνα. Για να μην δημιουργηθεί όμως η εντύπωση της ήττας, οι Έλληνες σχεδίασαν νέα νυχτερινή επίθεση κατά των Τούρκων. Οι Τούρκοι αντιλήφθηκαν τα σχέδια και έτρεψαν τους Έλληνες σε φυγή. Η άτακτη υποχώρηση των Ελλήνων συνεχίστηκε όλη τη νύχτα μέχρι που έφτασαν στην Ελευσίνα.

Σήμερα, μάρτυρες των γεγονότων της 6ης και 8ης Αυγούστου 1826 παραμένουν μια μαρμάρινη τιμητική στήλη στο Παλατάκι και μια προτομή του Καραϊσκάκη στην Πλατεία Δημαρχείου, έργο του Χαϊδαριώτη γλύπτη Χάρη Λαλέ.

Τα παρασκήνια

Σε όλες τις μεγάλες στιγμές της ιστορίας, πίσω από όσα έχουν γραφτεί από την επίσημη ιστοριογραφία, υπάρχουν και τα παρασκήνια, οι στιγμές εκείνες που δεν αναφέρθηκαν, δεν τονίστηκαν ή θεωρήθηκε σκόπιμο να αποσιωπηθούν. Είναι η άλλη πλευρά της ιστορίας. Αυτή όμως που έχει το μεγαλύτερο ενδιαφέρον. Για τις μάχες που έγιναν στο Χαϊδάρι διαβάσαμε τα «επίσημα» στοιχεία, τη ροή της μάχης, την έκβαση, τις απώλειες. Δεν διαβάσαμε όμως για τους πρωταγωνιστές, τους χαρακτήρες τους, τις αντιδράσεις τους, τις έριδές τους, τους ανταγωνισμούς τους. Είναι εξαιρετικά ενδιαφέρουσα η αναφορά η περιγραφή, εν πολλοίς βασισμένη στα απομνημονεύματα του οπλαρχηγού Χριστόφορου Περραιβού, ο οποίος πολέμησε στο πλευρό του Καραϊσκάκη και του αξιωματικού Χρήστου Βυζάντιου (1805-1877), που υπηρέτησε στις γραμμές των τακτικών σωμάτων υπό τις διαταγές του Φαβιέρου σχετικά με τις αντιπαραθέσεις της μάχης του Χαϊδαρίου.

Κύριο σημείο οι διχογνωμίες και οι συγκρούσεις που προέκυψαν μεταξύ της παράταξης των ατάκτων και της παράταξης των τακτικών του Φαβιέρου.

Όταν, πριν τις μάχες, και όσο βρίσκονταν στην Ελευσίνα έμαθαν πως οι δυνάμεις του Κιουταχή κατέλαβαν την Αθήνα, οι οπλαρχηγοί αποφάσισαν να κινηθούν, παρά την αντίθετη γνώμη του Φαβιέρου που έλεγε ότι έπρεπε να περιμένουν την άφιξη του τακτικού ιππικού. Ο Φαβιέρος υποστήριζε ότι η εκστρατεία είχε γίνει με στόχο την απελευθέρωση των Αθηνών. Εφόσον η πόλη είχε καταληφθεί από τον εχθρό, μια επίθεση ήταν μάταιη. Ο Καραϊσκάκης, όμως, ήταν αμετακίνητος στην απόφασή του για επίθεση, γιατί θεωρούσε ότι αν έμεναν άπρακτοι στην Ελευσίνα, τα σώματα των ατάκτων θα διαλύονταν και οι μαχητές θα γύριζαν στα χωριά τους.

«Τσακωμός» ανάμεσα στους δύο ηγέτες υπήρξε και μετά την πρώτη μάχη, το βράδυ, όταν οι αρχηγοί συγκεντρώθηκαν, προκειμένου να αποφασίσουν τη συνέχεια των επιχειρήσεων. O Καραϊσκάκης πρότεινε να εγκαταλείψουν το Χαϊδάρι, που κατά τη γνώμη του δεν ήταν ασφαλές, και να κινηθούν προς τον Πειραιά και την Καστέλα. Ο Φαβιέρος, όμως, δεν συμφώνησε και δήλωσε ότι θα έμενε με τη δύναμή του στο Χαϊδάρι για να αντιμετωπίσει τους Τούρκους, αφού ο σκοπός της ελληνικής εκστρατείας ήταν η επίθεση και όχι η άμυνα. Οι δύο άνδρες φιλονίκησαν έντονα, γεγονός που οδήγησε στην απώλεια πολύτιμου χρόνου.

Βέβαια τις αντιθέσεις αυτές δεν συμμερίζονταν πάντα οι απλοί πολεμιστές. Όπως αναφέρεται στις πηγές χαρακτηριστικά για την πρώτη μάχη του Χαϊδαρίου που ήταν νικηφόρα για τις ελληνικές δυνάμεις, πράγμα που δημιούργησε ιδιαίτερα ευχάριστο κλίμα στο στρατόπεδο του Χαϊδαρίου: «Ο Έλληνικός στρατός ήτο λίαν εύθυμος, οί άτακτοι στρατιώται ενηγκαλίζοντο μετά τών τακτικών ώς αδελφοί αμοιβαίως φιλοφρονούμενοι, ώς συμπολεμήσαντες και νικήσαντες τόν εχθρόν. Μέχρι δε τής εσπέρας ταύτης ή στρατιωτική μουσική διεσκέδαζε τό στρατόπεδον διά διαφόρων ύμνων..».

Πηγές:

-Το Καματερό, ο τόπος, ο χρόνος, οι άνθρωποι, Ανδρέα Μηλιώνη, 2011

-Μεγάλη Στρατιωτική και Ναυτική Εγκυκλοπαιδεία, Τόμος 6, Σ-Ω. Αθήνα: Έκδοσις Μεγάλης Στρατιωτικής και Ναυτικής Εγκυκλοπαιδείας. 1929.

-https://greekmilitaryvoice.wordpress.com