Αβάν – γκαρντ: Πόρτες

Η στήλη Αβάν – γκαρντ είναι μία αφορμή πειραματικής κοινωνικής παρατήρησης της

πόλης του Περιστερίου. Της ανθρώπινης δραστηριότητας στην πόλη. Της

αρχιτεκτονικής, της ιστορίας, της τέχνης και της αισθητικής.

Του Δημήτρη Κατέρη

"Πέρασα μπροστά από τόσες πόρτες
μέσα στο διάδρομο των χαμένων φόβων και των φυλακισμένων ονείρων
άκουσα πίσω απ' τις πόρτες δέντρα που τα βασάνιζαν
και ποταμούς που προσπαθούσαν να τους δαμάσουν

Πέρασα μπροστά απ' τη χρυσή πόρτα της γνώσης
μπροστά από πόρτες που έκαιγαν και δεν άνοιγαν
μπροστά από πόρτες που κουράστηκαν να μένουν πολύ καιρό κλειστές
κι από άλλες σαν καθρέφτες απ' όπου περνούσαν μόνο οι άγγελοι

Υπάρχει όμως μια πόρτα απλή, δίχως σύρτη ούτε μάνταλο
στο βάθος του διαδρόμου, απέναντι απ' το ρολόι
η πόρτα που οδηγεί πέρα από σένα-
κανένας δεν τη σπρώχνει ποτέ"

Ιβάν Γκολ 1891 – 1950

Η πόρτα, η θύρα, η πύλη, η είσοδος, η έξοδος, συναντάται στην ποίηση, στη λογοτεχνία, σε λαϊκές παροιμίες, στην καθημερινότητά μας. Κάθε μέρα ερχόμαστε σε επαφή με εκατοντάδες πόρτες, είτε εισερχόμαστε, είτε εξερχόμαστε ενός κτιρίου ή απλά τις προσπερνάμε και μερικές φορές στεκόμαστε και υποκλινόμαστε. Ο όγκος του οπτικού πεδίου μας στην πόρτα είναι τόσο πυκνός και το οπτικό ερέθισμα τόσο συχνό, που μερικές φορές γίνεται αόρατο. Στην αρχιτεκτονική, η πόρτα είναι ένα κρίσιμο και κομβικό αρχιτεκτονικό στοιχείο του κτιρίου. Σίγουρα έχει διττή χρήση, αφού είναι η είσοδος σε ένα κτίριο και η έξοδος απ’ αυτό, έχοντας όμως πολύπλοκο και συναρπαστικό χαρακτήρα. Στέκεται αγέρωχη με υπομονή στη θέση της, καλωσορίζοντας και ξεπροβοδίζοντας τους επισκέπτες. Είναι το σύνορο μεταξύ της ιδιωτικής σφαίρας και της δημοσίας. Κάθε πόρτα που περνάς, είναι είσοδος σε έναν άλλο κόσμο, στον κόσμο που έχει ορίσει ο ιδιοκτήτης της.

Ο άφωνος ντελάλης είναι η πόρτα! Η δήλωση του χρήστη του κτιρίου προς τη δημόσια θέα, προς την κοινωνία, μα πάνω απ’ όλα είναι η αρχή και το τέλος της αφήγησης μιας ιστορίας.

Ο Διονύσης Σοτοβίκης, ένας σπουδαίος αρχιτέκτονας των ημερών μας, σε μία συνέντευξη σχετικά με το σπίτι του Ροδάκη στην Αίγινα, στον διαδικτυακό τόπο zvoura.gr, μας πληροφορεί αναφερόμενος στη θύρα της οικείας, πως το ύψος της πόρτας είναι χαμηλό, διότι ο Ροδάκης πίστευε πως στο σπίτι πρέπει να μπαίνεις σεμνός και ταπεινός, λυγίζοντας τα γόνατα. Αυτή είναι η δήλωση για τη στάση ζωής του Ροδάκη, μέσω της πόρτας.

Πρόσφατα ένας φίλος και συνεργάτης ταξίδεψε σε γειτονική πόλη των Βαλκανίων. Φτάνοντας στο κατάλυμα που είχε ενοικιάσει για τη διανυκτέρευσή του, ήρθε αντιμέτωπος με δυο πόρτες στο διαμέρισμα. Είχε πει ο Καζαντζίδης πως δυο πόρτες έχει η ζωή.. Ανοίγοντας την πόρτα λοιπόν του διαμερίσματος, υπήρχε άλλη μία μεταλλική πόρτα από πίσω για ασφάλεια. Δεν χρειάζεσαι άλλη πληροφορία για τις συνθήκες που επικρατούν στην πόλη, για το αίσθημα φόβου των κατοίκων. Η πόρτα στα έχει διηγηθεί όλα! Σε ένα έργο ανακαίνισης στο Περιστέρι, σε ένα ισόγειο διαμέρισμα της δεκαετίας του εξήντα, υπήρχε μία πόρτα εξαιρετικής αισθητικής με στροβιλίσματα Αρ – Ντεκό. Διατηρήσαμε διάφορα διακοσμητικά στοιχεία και τεχνικές της εποχής της οικίας. Ο αγώνας για τη διατήρηση – συντήρηση της πόρτας ήταν μάταιος. Τη βίωσα ως προσωπική αποτυχία, τη στιγμή που γκρεμίζαμε -βίαια στα μάτια μου- την πόρτα. Ένιωθα ότι ώρες εργασίας και υψηλής τεχνικής του σιδερά, χάθηκαν σε μια στιγμή. Έπρεπε να σεβαστώ τους ιδιοκτήτες που πρόταξαν το αίσθημα ασφάλειας, ανένδοτοι. Τη θέση της πήρε μια ψυχρή πόρτα ασφαλείας που φώναζε διαρκώς πως έχει δεκαέξι συνδυασμούς κλειδώματος - «Είμαι απόρθητη». Πρόκειται για μία δήλωση φόβου. Ακριβώς… Οι πόρτες στην εποχή μας, οι πόρτες στο Περιστέρι μας, αφηγούνται την αίσθηση του φόβου και την ανάγκη για ασφάλεια. Προφανώς είναι κοινωνικό φαινόμενο της εποχής και δεν αφορά στην πόλη. Μία κοινωνία φοβισμένη, δεν μπορεί να είναι μια κοινωνία όμορφη.

Κι όμως η Αρ – Ντεκό είναι στο Περιστέρι. Ο μοντερνισμός είναι στο Περιστέρι. Βρίσκεται σε πόρτες , βρίσκεται στις προσφυγικές πολυκατοικίες, βρίσκεται στο 2ο Κέντρο Υγείας (που οι παλιοί γνωρίζουν ως Ι.Κ.Α ). Πρέπει να προσεχθούν, να μελετηθούν ώριμα οι παρεμβάσεις, να φωτιστούν σωστά. Πριν λίγες μέρες στη διαδικτυακή ομάδα Αθηναϊκός Μοντερνισμός, έπεσα πάνω σε μία εκπληκτική φωτογραφία με θύρες από μια κοινωνία υψηλής αισθητικής αξίας, από μια κοινωνία μαστόρων υψηλής τεχνικής και ο σπουδαίος αρχιτέκτονας Νίκος Καβαδάς, σχολίαζε. Swirls ( Art – Deco ), Fish scale αρτιφισιελ εξαιρετικής τεχνικής, Ziggurat, Sunrise…Η ανατολή του ηλίου πάνω στη θύρα. Η κοινωνία αυτή, ήταν το Περιστέρι. Πρόσεξε την πόρτα σου λοιπόν. Πες μου κάτι. Άσε με να κρυφοκοιτάξω ελάχιστα. Να κλέψω μία πληροφορία. Μην μου ταμπουρώνεσαι μόνο. Πρόσεξε την πόρτα σου. Είναι ο πρόλογος και ο επίλογος του βιβλίου σου.

Του Αποστόλη Ηλιόπουλου

Οι πόρτες εισόδου με απασχολούν ως επιστήμονα και καλλιτέχνη. Κοινωνιολόγο και Κινηματογραφιστή. Έτσι θα καταθέσω δυο διαφορετικές προσεγγίσεις.

Στην Κοινωνιολογία, οι πόρτες εισόδου μπορούν να μελετηθούν ως σύμβολο κοινωνικής θέσης και δύναμης. Ο σχεδιασμός, το μέγεθος και η θέση τους μπορούν να μεταδώσουν σημαντικές πληροφορίες σχετικά με το κοινωνικό και το οικονομικό status των ιδιοκτητών ή των ενοίκων ενός κτιρίου.

Για παράδειγμα, σε πολλούς πολιτισμούς, οι μεγαλύτερες και πιο περίτεχνες πόρτες εισόδου συνδέονται με τον πλούτο και το κύρος, ενώ οι μικρότερες και απλούστερες πόρτες θεωρούνται πιο ταπεινές και δηλώνουν μια χαμηλότερη θέση στην κοινωνική ιεραρχία. Σε ορισμένες περιπτώσεις, το μέγεθος και ο σχεδιασμός μιας πόρτας μπορεί ακόμη και να ρυθμίζονται από τοπικούς οικοδομικούς κώδικες, νόμους περί ζωνών ή ενώσεις γειτονιών προκειμένου να διατηρηθεί μια συγκεκριμένη αισθητική τάξη.

Οι πόρτες εισόδου μπορούν επίσης να παίξουν ρόλο στη δυναμική της κοινωνικής αλληλόδρασης και επικοινωνίας. Μπορούν να χρησιμεύσουν ως φράγμα ή όριο μεταξύ της δημόσιας και ιδιωτικής σφαίρας και μπορούν να χρησιμοποιηθούν για τον έλεγχο της πρόσβασης σε φυσικούς χώρους, τον έλεγχο των συναναστροφών και των κοινωνικών αλληλεπιδράσεων. Σε ορισμένους πολιτισμούς, το χτύπημα ή το κουδούνι πριν την είσοδο θεωρείται ένδειξη σεβασμού και ευγένειας, ενώ σε άλλους πολιτισμούς, μπορεί να θεωρηθεί ως μια περιττή τυπικότητα.

Εκτός από τα κοινωνικά συνδηλούμενα που a priori ή a posteriori - ανάλογα με την οπτική- οι πόρτες εισόδου φέρουν, αποτελούν και μια απεικόνιση της πολιτισμικής ταυτότητας και της τέχνης σε μια κοινωνία.

Μπορούν να παίξουν σημαντικό ρόλο στην έκφραση της τέχνης και της αισθητικής στην καθημερινή ζωή των ανθρώπων μιας πόλης. Μπορούν να θεωρηθούν ως μια ευκαιρία για καλλιτεχνική έκφραση και δημιουργικότητα, καθώς προσφέρουν έναν κενό καμβά που μπορεί να μετατραπεί σε ένα μοναδικό και εντυπωσιακό έργο τέχνης.

Σε ορισμένες πόλεις, οι πόρτες εισόδου είναι διακοσμημένες με περίπλοκα σχέδια και γλυπτά που αντικατοπτρίζουν τις πολιτιστικές και καλλιτεχνικές παραδόσεις της περιοχής. Αυτά τα διακοσμητικά μπορούν να προσθέσουν μια αίσθηση ομορφιάς, ζωντάνιας και μοναδικότητας σε μια γειτονιά ή ένα αστικό τοπίο και ενίοτε αποτελούν πηγή υπερηφάνειας για τους κατοίκους και αξιοθέατο για τους επισκέπτες.

Επιπλέον, μπορούν να χρησιμεύσουν ως μια μορφή προσωπικής έκφρασης για τους ιδιοκτήτες του σπιτιού και τους κατοίκους της γειτονιάς, οι οποίοι μπορούν να επιλέξουν να διακοσμήσουν τις πόρτες τους με μοναδικά χρώματα και σχέδια, ή στολίδια που αντικατοπτρίζουν την προσωπικότητα και το στυλ τους. Αυτό μπορεί να δημιουργήσει μια εικόνα μοναδικότητας και χαρακτήρα σε μια γειτονιά και μπορεί να ενισχύσει τους μηχανισμούς αυτοπροσδιορισμού μιας κοινότητας, ενθαρρύνοντας τους γείτονες να γνωριστούν και να ισχυροποιήσουν τους δεσμούς τους. Είναι σε κάποιες περιπτώσεις ένα ισχυρό μέσο για την καλλιτεχνική έκφραση και τη δημιουργικότητα στην καθημερινή ζωή των ανθρώπων σε μια πόλη και μπορούν να βοηθήσουν στην ενίσχυση της πολιτιστικής υπερηφάνειας, κοινωνικής δέσμευσης και σύνδεσης με την κοινότητα.

Σε περιοχές όπου οι κοινωνικές ανισότητες είναι μεγάλες, οι πόρτες εισόδου, όπως και κάθε ελεύθερη εξωτερική επιφάνεια των κτιρίων χρησιμοποιούνται πολλές φορές ως μέσο κοινωνικής και πολιτικής αντίδρασης, έκφρασης ενός γενικότερου αρνητικού πολιτισμικού φορτίου που οι νέοι εκτονώνουν με γκράφιτι ή άλλες μορφές τέχνης του δρόμου, μεταφέροντας μηνύματα για την κοινωνική δικαιοσύνη, τον κοινοτικό ακτιβισμό ή την πολιτική διαφωνία, ή απλά συνθηματοδοτούν με απλουστεύσεις και μουτζούρες τη δυσφορία τους.

Αυτό το είδος "έκφρασης" άλλοτε με καλλιτεχνικό και άλλοτε με βλαπτικό για την αισθητική αποτέλεσμα αποτελεί έναν τρόπο για τις περιθωριοποιημένες κοινότητες να υψώσουν τις φωνές τους και να διεκδικήσουν, αλλά και καταδεικνύει την παρέκκλιση στην οποία οδηγούν οι κοινωνικές ανισότητες και η κρατική αδιαφορία για τον πολιτισμό και την παιδεία, φαινόμενα σύμφυτα με τα σύγχρονα οικονομικά μοντέλα τα οποία ποδηγετούν πολιτική και γράφουν την ιστορία.

Συνολικά, η μελέτη των θυρών εισόδου στην Κοινωνιολογία μπορεί να βοηθήσει στην αποκάλυψη των περίπλοκων τρόπων με τους οποίους χρησιμοποιούνται οι φυσικοί χώροι και τα υλικά αντικείμενα για την επικοινωνία της κοινωνικής θέσης, της δύναμης και της ταυτότητας, και πώς αυτά τα σύμβολα μπορούν να επηρεάσουν τις κοινωνικές αλληλεπιδράσεις και σχέσεις, αλλά και να δώσει ένα εργαλείο μέτρησης της κοινωνικής δυναμικής μιας από τις όψεις διατήρησης και μεταβολής των κοινωνικών συστημάτων.

Στον μαγικό κόσμο του κινηματογράφου οι πόρτες εισόδου παίζουν συχνά σημαντικό ρόλο στο να δίνουν τον τόνο και να δημιουργούν ένα αίσθημα έντασης και αγωνίας για τους θεατές, ή ορίζουν το είδος της προσμονής ως αρχετυπικά σύμβολα. Χρησιμοποιούνται συχνά ως οπτική μεταφορά για την αρχή ενός νέου κεφαλαίου, την εισαγωγή ενός νέου χαρακτήρα ή την έναρξη μιας κομβικής στιγμής στην πλοκή.

Η εμφάνιση και ο σχεδιασμός των θυρών εισόδου στις κινηματογραφικές ταινίες μπορεί να ποικίλλει σημαντικά ανάλογα με το είδος και το στυλ της ταινίας. Στις ταινίες τρόμου, για παράδειγμα, οι πόρτες εισόδου συχνά απεικονίζονται ως δυσοίωνες, προϊδεάζουν τον θεατή πως κάτι κακό θα συμβεί, με μεντεσέδες που τρίζουν, σκούρα χρώματα και περίπλοκα σχέδια που υποδηλώνουν κρυμμένα μυστικά και κίνδυνο να κρύβονται από την άλλη πλευρά τους. Αντίθετα, στις ρομαντικές κωμωδίες, οι πόρτες εισόδου έχουν συχνά απαλά χρώματα και απλά σχέδια, με λουλούδια ή άλλα διακοσμητικά που υποδηλώνουν μια ζεστή και φιλόξενη ατμόσφαιρα.

Ο τρόπος με τον οποίο οι χαρακτήρες αλληλεπιδρούν με τις πόρτες εισόδου μπορεί επίσης να αποκαλύψει σημαντικές πληροφορίες για τις προσωπικότητες και τα κίνητρά τους. Ένας γεμάτος αυτοπεποίθηση και διεκδικητικός χαρακτήρας μπορεί να σπρώξει με σιγουριά μια πόρτα, ενώ ένας συνεσταλμένος ή αβέβαιος χαρακτήρας μπορεί να διστάσει πριν μπει. Σε ορισμένες περιπτώσεις, το άνοιγμα ή το κλείσιμο μιας πόρτας μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως δραματική σύμβαση, μια υποκατάσταση της πραγματικότητας, ενισχύοντας την ένταση ή δημιουργώντας μια στιγμή έκπληξης ή αποκάλυψης για το κοινό.

Συνολικά, οι πόρτες εισόδου στις ταινίες χρησιμεύουν ως ένα ισχυρό οπτικό εργαλείο που μπορεί να βοηθήσει στη δημιουργία διάθεσης, ατμόσφαιρας και χαρακτήρα και να προσθέσει βάθος και απόχρωση στην αφήγηση, ενισχύοντας την κινηματογραφική ψευδαίσθηση.

Δεν είναι τυχαίο ότι οι άνθρωποι αναφερόμαστε πάντα σε μια πόρτα-πύλη, είτε για την ψυχή μας, είτε για τη μεταθανάτια ζωή και υπάρχει στα τραγούδια μας, στις παραδόσεις και στην τέχνη μας.

Με τα λόγια της Ευτυχίας Παπαγιαννοπούλου:

"Δυο πόρτες έχει η ζωή
Άνοιξα μια και μπήκα
Σεργιάνισα ένα πρωινό
Κι ώσπου να 'ρθει το δειλινό
Από την άλλη βγήκα "