του Κώστα Μπορδόκα 

Μια μικρή ανασκόπηση για να ξαναφέρουμε στη μνήμη μας καλύτερα την πολυτάραχη εκλογική ιστορία της χώρας, μέχρι την αποκατάσταση της δημοκρατίας μετά την περίοδο της δικτατορίας.

Οι πρώτες εκλογές στην Ελλάδα έγιναν την εποχή του Όθωνα ο οποίος όμως, όντας ανίκανος να κυβερνήσει, διόριζε κυβερνήσεις και διοικούσε μαζί τους. Αποκλείοντας τα ελληνικά κόμματα υπήρχε μονάχα το αγγλικό, το γαλλικό και το ρωσικό κόμμα. 

Η διακυβέρνηση ήταν απολυταρχική και χωρίς τη συμμετοχή των Ελλήνων, προκαλώντας συχνά έντονες αντιδράσεις. Μάλιστα, διορίστηκαν πρωθυπουργοί χωρίς την ψήφο του λαού, και χωρίς να είναι καν Έλληνες. Χαρακτηριστικά παραδείγματα αυτού του γεγονότος, ήταν ο Κόμης Ιωσήφ Λουδοβίκος Άρμανσμπεργκ και ο Ιγνάτιος Φον Ρουτχαρτ.

Μετά την κακή οικονομική διαχείριση από τον Όθωνα και με την πτώχευση που ακολούθησε, η Ελλάδα οδηγήθηκε στην Εξέγερση του 1843 (γνωστή ως η Επανάσταση της 3ης Σεπτεμβρίου). Έτσι, το βράδυ της 2ης προς την 3η Σεπτεμβρίου, στρατιωτικά τμήματα υπό τον Δημήτρη Καλλέργη συγκεντρώθηκαν και πολιόρκησαν τα ανάκτορα, απαιτώντας από τον Όθωνα Σύνταγμα και εκλογές. Ο βασιλιάς αναγκάστηκε να υποχωρήσει και δέχθηκε τη διεξαγωγή εκλογών και Σύνταγμα.

Το παράδοξο της υπόθεσης ήταν η διάρκεια των πρώτων εκλογών... Οι εκλογές αυτές που διενεργήθηκαν στο ανεξάρτητο ελληνικό κράτος, διήρκεσαν 10 ολόκληρους μήνες, καθώς προκηρύχθηκαν το Νοέμβριο του 1843 και τελείωσαν τον Αύγουστο του 1844. Κι αυτό γιατί ο εκλογικός νόμος όριζε ότι οι εκλογές θα διαρκούσαν οκτώ ημέρες, ωστόσο, δεν διευκρίνιζε αν θα διεξάγονταν ταυτόχρονα σε όλη την επικράτεια της χώρας! Έτσι, στις περισσότερες περιοχές οι εκλογές έγιναν τους καλοκαιρινούς μήνες μεταξύ Μαΐου και Σεπτεμβρίου 1844. Εν τέλει, νικητής των εκλογών αναδείχθηκε ο Ιωάννης Κωλέττης, ο οποίος παρέμεινε στην εξουσία μέχρι τον θάνατό του το 1847.

Στο μεταξύ, η Ελλάδα απέκτησε το πρώτο της Σύνταγμα ως ανεξάρτητο κράτος το 1844, το οποίο όριζε το πολίτευμα της χώρας ως Συνταγματική Μοναρχία. Το ίδιο Σύνταγμα, όπως ορίστηκε τότε, προέβλεπε τη διενέργεια εκλογών κάθε τρία χρόνια, με πλειοψηφικό σύστημα δύο γύρων, με άμεση και καθολική ψηφοφορία. Δικαίωμα ψήφου αναγνωριζόταν σε όλους τους άνδρες Έλληνες πολίτες, που διέθεταν ιδιοκτησία και είχαν συμπληρώσει το 25ο έτος της ηλικίας τους. Δικαίωμα εκλογής δε, είχαν μόνον όσοι ήταν άνω των 30 ετών. Αξίζει βέβαια να σημειωθεί ότι ως Πρωθυπουργός δεν διοριζόταν ο νικητής των εκλογών, αλλά αυτός που επέλεγε ο βασιλιάς.

Η Ελλάδα ήταν από τις πρώτες χώρες στον κόσμο στις οποίες μπορούσαν να ψηφίζουν και οι φτωχοί, αυτοί δηλαδή που δεν είχαν στην κατοχή τους ακίνητη περιουσία. Συγκεκριμένα, με τον εκλογικό νόμο του 1877 έχουν δικαίωμα ψήφου στην Ελλάδα όλοι οι ενήλικοι άνδρες, πράγμα που είναι αρκετά προοδευτικό για την εποχή εκείνη. Επομένως, η Ελλάδα ήταν τότε μια από τις πιο πρωτοποριακές χώρες σε νομικό, τουλάχιστον, επίπεδο. Οι γυναίκες είχαν δικαίωμα ψήφου σε τοπικό επίπεδο για πρώτη φορά στις τοπικές εκλογές της Θεσσαλονίκης, στις 14 Δεκεμβρίου 1930, αλλά μόνο για τις δημοτικές εκλογές και υπό τον όρο να είναι εγγράμματες και να έχουν κλείσει το 30ο έτος της ηλικίας τους. Ωστόσο, μόνο 240 γυναίκες βρέθηκαν να έχουν τα προσόντα και τη θέληση να ψηφίσουν... Ήταν εξαιρετικά σπάνιο και κοινωνικά κατακριτέο το 1930 να μαθαίνουν οι γυναίκες γράμματα και ν’ ασχολούνται με τα κοινά.

Όλες οι αναμετρήσεις ... Με λίγα λόγια

Οι εκλογές στην Ελλάδα από το 1940 – 1974

H  περίοδος 1940 – 1974 ήταν για την πατρίδα μας πολύ έντονη, γεμάτη από ιστορικά γεγονότα μεγάλης σημασίας. Η συμμετοχή της Ελλάδας στον 2ο παγκόσμιο πόλεμο, το έπος του 40, η γερμανοιταλική κατοχή, η εθνική αντίσταση, η απελευθέρωση, ο εμφύλιος πόλεμος με τα καταστροφικά του αποτελέσματα, ο κοινοβουλευτικός βίος 46 – 67, η επτάχρονη δικτατορία 67 – 74 και η αποκατάσταση της δημοκρατίας το 1974, είναι γεγονότα που σημάδεψαν και καθόρισαν σε μεγάλο βαθμό και τη σημερινή εποχή.

Το διάστημα 1940 – 1974 πραγματοποιήθηκαν 10 συνολικά εκλογικές αναμετρήσεις και 2 δημοψηφίσματα. Το πρώτο απ’ αυτά έγινε την 1η /9/1946 για την επάνοδο ή όχι του βασιλιά Γεωργίου του Β’ και το αποτέλεσμα ήταν «ναι» στην επιστροφή με ποσοστό 68,41%. Το δεύτερο έγινε στις 8/12/1974, από την πρώτη μετά τη δικτατορία κυβέρνηση του Κ. Καραμανλή, για τη μορφή του πολιτεύματος. Δηλαδή, σε θεσμικό επίπεδο, αν ο αρχηγός της χώρας θα είναι αιρετός ή κληρονομικός και, σε πολιτικό επίπεδο, αν θα επιστρέψει ο τέως βασιλιάς Κωνσταντίνος ή όχι. Ο λαός ψήφισε υπέρ της αβασίλευτης δημοκρατίας με αιρετό αρχηγό, με ποσοστό 69,2%.

ΕΚΛΟΓΕΣ 31ης ΜΑΡΤΙΟΥ 1946

Το ΚΚΕ και άλλα μικρά κόμματα (λ.χ. του Καφαντάρη) απέχουν. Η ενωμένη παράταξη εθνικοφρόνων με επικεφαλής τον Κ. Τσαλδάρη κέρδισε με μεγάλη πλειοψηφία. Οι εκλογές μάλλον συνέπεσαν με την έναρξη του εμφυλίου που θα ταλάνιζε τη χώρα για χρόνια.

ΕΚΛΟΓΕΣ 5ης ΜΑΡΤΙΟΥ 1950

Μεγάλη η πολυδιάσπαση των πολιτικών δυνάμεων. Τα δεξιά κόμματα υποχωρούν (Λαϊκό, Μέτωπο Εθνικής Αναδημιουργίας)  με ταυτόχρονη άνοδο του κέντρου αλλά και των αριστερών κομμάτων (ΕΠΕΚ,  Κόμμα Γ.  Παπανδρέου,  Δημοκρατική παράταξη).

ΕΚΛΟΓΕΣ 9ης ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΥ 1951

9 κόμματα στην μάχη των εκλογών. Συγγενή κόμματα συνασπίζονται. Ο Ελληνικός Συναγερμός του στρατάρχη Παπάγου που εκπροσωπεί το μεγαλύτερο τμήμα της δεξιάς καταλαμβάνει την πρώτη θέση. Ανάλογες κινήσεις γίνονται στην αριστερά με την ΕΔΑ.

ΕΚΛΟΓΕΣ 16ης ΝΟΕΜΒΡΙΟΥ 1952

Το κόμμα του Α.  Παπάγου  «Ελληνικός Συναγερμός»  σημειώνει ποσοστό 49,22%! Οι δυνάμεις του κέντρου είναι ενωμένες («ΕΠΕΚ – Φιλελεύθεροι») όπως και οι αριστερές δυνάμεις «ΕΔΑ». Ωστόσο η αριστερά δεν εκλέγει βουλευτές λόγω του εκλογικού συστήματος. Για πρώτη φορά ασκούν δικαίωμα ψήφου στις εκλογές και οι γυναίκες

ΕΚΛΟΓΕΣ 19ης ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΥ 1956

Η «Ελληνική Ριζοσπαστική Ένωση» του Κ. Καραμανλή παίρνει την πλειοψηφία της Βουλής. Οι γυναίκες ήταν τελικά σε θέση να συμμετάσχουν στις εκλογές του 1956, ενώ δύο ακόμη γυναίκες έγιναν βουλευτές του Κοινοβουλίου. Η Λίνα Τσαλδάρη, σύζυγος του πρώην πρωθυπουργού Παναγή Τσαλδάρη, έλαβε τις περισσότερες ψήφους οποιουδήποτε υποψήφιου στη χώρα και έγινε η πρώτη γυναίκα υπουργός στην Ελλάδα.

ΕΚΛΟΓΕΣ 11ης ΜΑΙΟΥ 1958

Η ΕΡΕ του Κ.  Καραμανλή αναδεικνύεται κυρίαρχη δύναμη του πολιτικού φάσματος. Το ποσοστό της αριστερής ΕΔΑ η οποία συγκεντρώνει 24,42%  και εκλέγει 79 βουλευτές.

ΕΚΛΟΓΕΣ 29ης ΟΚΤΩΒΡΙΟΥ 1961

Για πρώτη φορά μετά το 1928 ένα κόμμα (ΕΡΕ) του Κ. Καραμανλή περνούσε το 50% αλλά   το αποτέλεσμα αμφισβητήθηκε έντονα ως αποτέλεσμα  «βίας» και  «νοθείας». Η Αριστερά μιλά γι’ αμέτρητες παρατυπίες, καθώς κι ένα κρατικό σχέδιο εναντίον της (σχέδιο Περικλής).

ΕΚΛΟΓΕΣ 3 ης ΝΟΕΜΒΡΙΟΥ 1963

Οι εκλογές αυτές διεξήχθησαν επίσης με σύστημα ενισχυμένης αναλογικής από την υπηρεσιακή κυβέρνηση του Σ. Μαυρομιχάλη. Στις εκλογές αυτές η Ένωση Κέντρου με αρχηγό τον Γ. Παπανδρέου καταλαμβάνει τη πρώτη θέση, δεν διαθέτει όμως την πλειοψηφία στη βουλή. Το αποτέλεσμα αυτό, η σχετική δηλαδή και όχι απόλυτη πλειοψηφία της Ένωσης Κέντρου, αλλά και η απόφαση του Γ. Παπανδρέου να

μη συμπράξει με την Αριστερά, οδήγησαν σύντομα στη προκήρυξη νέων εκλογών.

ΕΚΛΟΓΕΣ 16ης ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΥ 1964

 Στις εκλογές αυτές, που έγιναν με το σύστημα της ενισχυμένης αναλογικής, νικήτρια παράταξη ήταν η « Ένωση Κέντρου» του Γ. Παπανδρέου με ποσοστό 52,71% και 171 έδρες στη βουλή. Οι δυνάμεις του κέντρου έχουν απόλυτη πλειοψηφία και σχηματίζουν κυβέρνηση. Ο Σ. Βενιζέλος πέθανε κατά την διάρκεια της προεκλογικής εκστρατείας. Νέος αρχηγός της «Εθνικής Ριζοσπαστικής Ένωσης» (ΕΡΕ) μετά την αποχώρηση του Κ. Καραμανλή είναι ο Π. Κανελλόπουλος. Οι εκλογές αυτές είναι οι τελευταίες πριν από τη δικτατορία της 21ης Απριλίου του 1967 η οποία παρέμεινε στην εξουσία μέχρι το 1974. Το υψηλό ποσοστό που συγκέντρωσε η Ένωση Κέντρου δεν της εξασφάλισε ομαλή και μακρά διακυβέρνηση. Επεμβάσεις από το παλάτι, ενδοπαραταξιακές και προσωπικές διαφορές, ο ξένος παράγων και άλλοι λόγοι, οδήγησαν τη πολιτική ζωή σε αρρυθμία με συνεχείς εναλλαγές κυβερνήσεων που τελικά έδωσαν το πρόσχημα στη χούντα των συνταγματαρχών να καταλύσει τη δημοκρατία στις 21/4/67, ανατρέποντας την τελευταία προδικτατορική κυβέρνηση του Π. Κανελλόπουλου.

ΕΚΛΟΓΕΣ 17ης ΝΟΕΜΒΡΙΟΥ 1974

Είναι οι πρώτες εκλογές στην Ελλάδα μετά από περίπου 11 χρόνια. Είχε μεσολαβήσει η επτάχρονη δικτατορία. Οι εκλογές αυτές έγιναν με το σύστημα της ενισχυμένης αναλογικής και νικήτρια ήταν η «Νέα Δημοκρατία», το κόμμα που ίδρυσε ο Κ. Καραμανλής μετά την επάνοδό του στην Ελλάδα από τη Γαλλία. Δεύτερο ήταν το κόμμα « Ένωση Κέντρου – Νέες Δυνάμεις» με αρχηγό το Γ. Μαύρο και τρίτο το «Πανελλήνιο Σοσιαλιστικό Κίνημα» (ΠΑΣΟΚ) του Α. Παπανδρέου. Τα κόμματα της αριστεράς, (ΚΚΕ, ΕΔΑ κλπ) ως «Ενωμένη Αριστερά» με τον Η. Ηλιού κατέλαβαν την τέταρτη θέση. Τα κόμματα Νέα Δημοκρατία και ΠΑΣΟΚ θα αναδειχθούν στους δύο μείζονες πόλους του πολιτικού μας συστήματος, που πρωταγωνιστούν τα τριάντα τελευταία χρόνια. Ένα ακόμα γεγονός των εκλογών αυτών είναι και η κάθοδος  επίσημων κομμουνιστικών σχηματισμών που είχαν τεθεί εκτός νόμου το 1947. Μετά από 27 χρόνια παρανομίας, το ΚΚΕ νομιμοποιήθηκε. Μετά τη λύση του πολιτειακού με το δημοψήφισμα της 8ης Δεκεμβρίου του 1974, η Βουλή που προέκυψε από τις εκλογές αυτές ψήφισε και το ισχύον σύνταγμα της χώρας. Αρχίζει η γιγάντωση του δικομματισμού.