Της Γιούλης Ηλιοπούλου
Η Ακαδημία Πλάτωνος είναι μια υποτιμημένη περιοχή του λεκανοπεδίου. Με τεράστια αρχαιολογική σημασία (είναι ο χώρος της Ακαδημίας, ιδρυθείσας το 387 π.Χ. από τον Πλάτωνα που έκλεισε οριστικά το 529, μετά από σχεδόν 10 αιώνες συνεχούς παρουσίας, καταργούμενη από τον Βυζαντινό αυτοκράτορα Ιουστινιανό) και με ένα πάρκο ανοιχτό για βόλτα και επαφή με τη φύση, στο πολύπαθο τσιμεντένιο αστικό τοπίο, μέσα στο οποίο τα πάρκα και οι χώροι πρασίνου ανευρίσκονται με το μικροσκόπιο, παραμένει αναξιοποίητο πεδίο, χωρίς να δίνει στους κατοίκους και τους επισκέπτες τα οφέλη που θα μπορούσε.
Πριν από μερικούς μήνες με την ομόφωνη έγκριση του Κεντρικού Αρχαιολογικού Συμβουλίου (ΚΑΣ) για τις μελέτες του Δήμου Αθηναίων και της Εφορείας Αρχαιοτήτων Πόλης Αθηνών, δημοσιεύθηκε το σχεδιαζόμενο έργο για την ανάδειξη του αρχαιολογικού χώρου της Ακαδημίας Πλάτωνος, με τη συνεργασία του ΥΠΠΟΑ και του Δήμου Αθηναίων.
Για την ακρίβεια υπογράφηκε «Προγραμματική Σύμβαση Πολιτισμικής Ανάπτυξης με αντικείμενο τον αρχαιολογικό χώρο της Ακαδημίας Πλάτωνος» που θα περιλαμβάνει:
Α. Την ανάπλαση και ανάδειξη του αρχαιολογικού χώρου της Ακαδημίας Πλάτωνος και του άλσους, ώστε να καταστεί ελκυστικός για τον επισκέπτη, με βάση σχετική μελέτη που κατατέθηκε από τον Δήμο Αθηναίων, καθώς και μελέτη της Εφορείας Αρχαιοτήτων Πόλεως Αθηνών.
Β. Την προκήρυξη αρχιτεκτονικού διαγωνισμού για την εκπόνηση της μελέτης που θα οδηγήσει στην ανέγερση του Αρχαιολογικού Μουσείου Αθήνας, στον χώρο όπου έχει χωροθετηθεί από το 2002 και για το οποίο ήδη έχουν εκπονηθεί και εγκριθεί από το Υπουργείο Πολιτισμού και Αθλητισμού η κτηριολογική και η μουσειολογική μελέτη.
Μέσα σε κλίμα…ευφορίας η Υπουργός Πολιτισμού και Αθλητισμού Λίνα Μενδώνη είχε κάνει τις εξής δηλώσεις για το γεγονός:
«Αποτελεί σημαντική στιγμή για την Αθήνα και για την ιστορία της η έγκριση από το Κεντρικό Αρχαιολογικό Συμβούλιο των μελετών, που αφορούν στην ανάπλαση του αρχαιολογικού χώρου της Ακαδημίας Πλάτωνος. Το ενδιαφέρον του Υπουργείου Πολιτισμού και Αθλητισμού για την ανάπλαση και ανάδειξη της περιοχής της Ακαδημίας είναι έντονο και συστηματικό. Οι δύο μελέτες ανοίγουν στην πόλη και αναδεικνύουν τον αρχαιολογικό χώρο, ο οποίος συνδέεται με το Γυμνάσιο της Ακαδημίας και τη Φιλοσοφική Σχολή του Πλάτωνα, η οποία θεωρείται το πρώτο πανεπιστήμιο στον κόσμο. Το πρόγραμμα ανάπλασης σέβεται απολύτως την ιστορικότητα του χώρου και αναβιώνει το πνεύμα της πλατωνικής Ακαδημίας για την ταυτόχρονη αγωγή του πνεύματος και του σώματος.
Παράλληλα με την ανάπλαση του αρχαιολογικού χώρου, προχωρούν και οι διαδικασίες για την ανέγερση του Αρχαιολογικού Μουσείου της Αθήνας, ενός οράματος δεκαετιών. [..]Βρισκόμαστε σε στενή συνεργασία με τον Δήμο Αθηναίων για αυτό το σχέδιο, το οποίο θα προσφέρει έναν νέο χώρο ιστορίας, γνώσης και πρασίνου σε μία περιοχή της πρωτεύουσας, η οποία χρειάζεται σημαντικές παρεμβάσεις πολιτισμού και αναψυχής, όπως αυτή που δρομολογείται για την Ακαδημία Πλάτωνος σε αγαστή συνεργασία του Δήμου Αθηναίων και του Υπουργείου Πολιτισμού. Τον Δήμαρχο Κώστα Μπακογιάννη και τα στελέχη του Δήμου ευχαριστώ πολύ για την αποτελεσματική συνεργασία. Μετά την γνωμοδότηση του ΚΑΣ δρομολογούμε από κοινού την υλοποίηση των έργων αποβλέποντας στην βελτίωση της ποιότητας ζωής των κατοίκων της Αθήνας, αλλά και στην ανάδειξη ενός μοναδικής σημασίας αρχαιολογικού χώρου».
Ωραίες οι προγραμματικές δηλώσεις, αλλά…..
Όμορφα και μεγαλεπήβολα τα παραπάνω, υπάρχει όμως και ένα «αλλά».
Μελετώντας πιο εμπεριστατωμένα τους όρους της ανάπλασης, οι κάτοικοι και ειδικοί στον αστικό σχεδιασμό φωνάζουν πως τα πράγματα δεν είναι όσο αγγελικά τα προαναγγέλλουν οι υπεύθυνοι. Και όχι μόνο αυτό, αλλά τονίζουν ότι η εν λόγω ανάπλαση θα υποβαθμίσει την περιοχή, το τοπικό πράσινο, θα επιβαρύνει το αστικό τοπίο, χωρίς αντισταθμιστικά οφέλη και τελικά θα καταλήξει να εξυπηρετήσει συγκεκριμένα συμφέροντα.
Τα πάγια και πολύχρονα αιτήματα των κατοίκων αποτυπώνει η «φωνή» της Πρωτοβουλίας Αγώνα για το Πάρκο της Ακαδημίας. Ζητά λοιπόν «να παραμείνει ο μοναδικός στο είδος του “αρχαιολογικός χώρος της Ακαδημίας Πλάτωνος” ως χώρος πράσινος, ελεύθερος, δημόσιος, ανάσα ζωής και ελεύθερης πρόσβασης στο κέντρο της Αθήνας. Με αρχαιότητες ενταγμένες στην καθημερινότητα κατοίκων και επισκεπτών.»
Μίλησα με την Μαρίνα, μέλος της Πρωτοβουλίας Αγώνα και κάτοικο της περιοχής (όσοι συμμετέχουν στην Πρωτοβουλία κατοικούν στην Ακαδημία Πλάτωνος, ζουν στο πάρκο, κινούνται κοντά του και μέσα σε αυτό και γνωρίζουν από πρώτο χέρι τα πράγματα) και μου ανέπτυξε λεπτομερώς την κατάσταση. Με ενημέρωσε ότι οι κάτοικοι είναι αποφασισμένοι να μην το αφήσουν να περάσει έτσι, αφού πρόκειται για ένα σχέδιο ανεπαρκές, πρόχειρο και τελικά επιζήμιο για τον χώρο και τους κατοίκους του, χωρίς ενοποίηση του αρχαιολογικού χώρου. Δεν έχουν γίνει εμπεριστατωμένες μελέτες, ούτε δίνονται αντισταθμιστικά μέτρα για τις παρεμβάσεις. Μου επεσήμανε ότι το πιο ουσιώδες που είναι το πράσινο απειλείται. Οι κάτοικοι δεν θέλουν να κοπούν τα ήδη ελάχιστα δέντρα. Μου υπενθύμισε μάλιστα πως από την αρχαιότητα ο συγκεκριμένος χώρος ήταν ένας πράσινος χώρος, με το ποτάμι (τον Κηφισό) κοντά, που γιατί όχι να μην εξεταστεί και ένα εκ νέου «άνοιγμα» της κοίτης του ποταμού σε «συνομιλία» με τον αρχαιολογικό χώρο. Κάτι ακόμα σημαντικό είναι πως δεν έχουν γίνει οι κατάλληλες συγκοινωνιακές μελέτες για την περιοχή γύρω από το πάρκο και ό,τι γίνει θα ονομαστεί «ανάδειξη», πιο πολύ για λόγους διαφημιστικούς, αλλά θα είναι μια προχειρότητα χωρίς τα ουσιώδη.
Να τονίσω με τη σειρά μου ότι αν διαβάσει κάποιος τα ψηφίσματα και τις δράσεις της Πρωτοβουλίας Αγώνα θα καταλάβει ότι οι θέσεις τους είναι τεκμηριωμένες και ολοκληρωμένες, με τη συμμετοχή επιστημόνων όλων των συναφών κλάδων και ακριβείς μελέτες. Δεν είναι αντίρρηση για την αντίρρηση αλλά υπάρχει καθ΄όλα τεκμηριωμένη αντιπρόταση. Οι κάτοικοι δεν είναι αντίθετοι με τις αλλαγές αλλά θέλουν να είναι ενήμεροι για τον τρόπο και τις παραμέτρους που αυτές θα πραγματοποιηθούν και απαιτούν ένα σχέδιο ολοκληρωμένο που θα βελτιώσει την κατάσταση και τη ζωή στη γειτονιά τους και δεν θα την υποβαθμίσει περισσότερο. Άλλωστε, όπως μου ανέφερε και η Μαρίνα, ο χώρος της Ακαδημίας Πλάτωνος έχει τεράστια αξία όχι τόσο ως προς τα ευρήματα και τις κατόψεις που έχουν ανευρεθεί εκεί, αλλά ως προς τη συνολική σημασία για την εποχή του, ως ένας πνευματικός χώρος, όπου είχε την έδρα της η πλατωνική ακαδημία, με κάθε προέκταση που έχει αυτό το γεγονός.
Για το τέλος παραθέτω τα αιτήματα των κατοίκων αναλυτικά από το ψήφισμα της «Πρωτοβουλίας»:
«Το σχέδιο της Προγραμματικής Σύμβασης για την “αναβάθμιση του αρχαιολογικού χώρου της Ακαδημίας Πλάτωνος”, μεταξύ υπουργείου Πολιτισμού, Δημοτικής και Περιφερειακής αρχής, διαπιστώνουμε πως δεν έχει καμία σχέση με την ανάδειξη της ιστορικής περιοχής. Ο σχεδιασμός τους δημιουργεί μια σύγχρονη υποβάθμιση για τους κατοίκους και τους πολίτες της Αθήνας.
“Αρχαιολογικό Άλσος”, είναι ο όρος που αρμόζει στο χώρο. Κατοχυρώθηκε από την επιμονή της φύσης να ενσωματώσει, να φροντίσει, να πολλαπλασιάσει και να πλουτίσει όσα της δόθηκαν από τις μέχρι σήμερα ελάχιστες παρεμβάσεις. Αποτελεί συνέχεια του χαρακτήρα του από αρχαιοτάτων χρόνων ως χώρος “κάλλους”, πράσινος και ελεύθερος στη λειτουργία της Ακαδημίας του Πλάτωνα. Από το σχέδιο κυβέρνησης και δημοτικής διοίκησης αντιμετωπίζεται μόνο ως ευκαιριακή συνθήκη επιχειρηματικής τουριστικής ατραξιόν και ανάπτυξης real estate, χωρίς συνολικό σχέδιο και όραμα.
Διαπιστώνουμε πως θα κοπούν 580 δέντρα ζωτικής σημασίας για το πάρκο, όπου μεταξύ άλλων φιλοξενείται πληθώρα διαφορετικών ειδών πτηνών (κοτσύφια, παπαγάλοι, καρακάξες, κουκουβάγιες, γκιώνηδες, τσαλαπετεινοί κ.α) καθιστώντας το ένα ζωντανό οικοσύστημα. Μια κίνηση εκτός πραγματικότητας, εν μέσω κλιματικής αλλαγής και στο κέντρο της πρωτεύουσας, που βρίσκεται σταθερά κάτω από το ελάχιστο όριο τμ πρασίνου/κάτοικο.
Από τα 100 στρέμματα του πάρκου θα αποκοπούν από τη δημόσια χρήση πάνω από τα 3/10, με τη χωροθέτηση του Μουσείου της Πόλης των Αθηνών εντός του, την περίφραξη 10 στρεμμάτων από το χώρο του Περιστυλίου και την αποκοπή 5 στρεμμάτων από το χώρο της Ιεράς Οικίας.
Με την ενοποίηση και τις ανασκαφές στους χώρους του Γυμνασίου, της Παλαίστρας, του Περιστυλίου, ο χώρος θα αλλάξει χαρακτήρα ζημιώνοντας περαιτέρω την ελεύθερη χρήση.
Αντί της ολικής ανασκαφής και αποχωμάτωσης των σκαμμάτων για την τυχόν ανακάλυψη νέων ευρημάτων προτείνουμε τη μέθοδο της γεωφυσικής διασκόπισης εδάφους, που είναι μη επεμβάτικη μέθοδος για την ανακάλυψη τυχόν θαμμένων οικοδομικών λειψάνων στο υπέδαφος χωρίς τη διατάραξη του υφιστάμενου οικοσυστήματος.
Παράλληλα, θα εξαφανιστούν δυο γήπεδα που καλύπτουν τις ανάγκες αθλητικών σωματείων και κατοίκων.
Δεν τίθεται όμως ζήτημα για την υποβαθμισμένη γύρω από το Πάρκο περιοχή, πρώην και νυν ΒΙΟΠΑ, τους αδιάνοιχτους δρόμους, τις ρυπογόνες δραστηριότητες, τα πλημμυρικά φαινόμενα, την υποβάθμιση της λαϊκής γειτονιάς κατοικίας γύρω από το Αρχαιολογικό Πάρκο. Εμφανίζουν ως δέλεαρ για τους κατοίκους την ανακαίνιση της παιδικής χαράς, έτσι και αλλιώς μικρής σε σχέση με την επισκεψιμότητά της, την χάραξη μονοπατιών, τη φύτευση 334 νεαρών δέντρων ή θάμνων, που σε τίποτα δεν θα εξισορροπήσουν το ήδη χαμηλό ισοζύγιο πρασίνου σε σχέση με τα δέντρα πολλά άνω των 4 μέτρων που σχεδιάζουν να κοπούν. Δεν υπάρχει καμία πρόβλεψη για καθολική προσβασιμότητα στο βόρειο τμήμα του πάρκου, ούτε μπάρες αποτροπής διέλευσης μηχανοκίνητων εντός του. Πλήρης είναι και η απουσία κυκλοφοριακής/συγκοινωνιακής μελέτης με οδούς που τέμνουν το πάρκο να παραμένουν ως έχουν μετά τον περίφημο σχεδιασμό.
Το σχέδιο τους απορρίπτεται, ως προβληματικό, ελλιπές έργο που θέτει σε κίνδυνο το μέλλον του αρχαιολογικού Άλσους ως Κοινό Αγαθό, τη μοναδική λειτουργία του σαν ελεύθερο ανοιχτό χώρο συνύπαρξης αρχαιοτήτων και Πράσινου, ενσωματωμένου στην καθημερινή κοινωνική ζωή κατοίκων και επισκεπτών.
Στη θέση του του αναχρονιστικού και περιβαλλοντικά βλαπτικού σχεδίου τους, προτείνουμε:
Καμία κοπή δέντρου. Να γίνει εκτεταμένη δενδροφύτευση
Το Μουσείο της Πόλης των Αθηνών να επαναχωροθετηθεί στο πρώην οικόπεδο της Reds (κενό αρχαιοτήτων) και στις αποθήκες του υπουργείου Πολιτισμού. Όχι εντός του πάρκου.
Αντισταθμιστικές απαλλοτριώσεις των εκτάσεων προς απόσπαση από την ελεύθερη χρήση του πάρκου προκαταβολικά δυτικά και βόρεια
Κυκλοφοριακή και συγκοινωνιακή μελέτη με άμεση κατάργηση της οδού Δράκοντος και τμημάτων της Μοναστηρίου
Προσάρτηση του ΒΙΟΠΑ δυτικά του πάρκου στο αρχαιολογικό άλσος
Άμεση απομάκρυνση των λαμαρίνων από τις αποθήκες της αρχαιολογίας
Να απομακρυνθεί η περίφραξη της Ιεράς Οικίας
Χώροι άθλησης (διαδρομή για τρέξιμο, ποδηλατόδρομος, πολύζυγα, skate park) και συνομιλία των εκπαιδευτικών ιδρυμάτων με το πάρκο
Ανοιχτούς αρχαιολογικούς χώρους εντός του Άλσους με καθολική και ελεύθερη πρόσβαση
Μεγαλύτερη παιδική χαρά για όλα τα παιδιά, ανάπηρα και τυπικής ανάπτυξης
Αναβάθμιση των βασικών υποδομών, καθολική προσβασιμότητα, μπάρες αποτροπής διέλευσης μηχανοκίνητων, σημάνσεις και διαγραμμίσεις, βρύσες, τουαλέτες, ανακατασκευή αμφιθεάτρου και επιστρώσεις με υδατοδιαπερατά υλικά.
Ενοποίηση των αρχαιολογικών χώρων, διασύνδεση με το λόφο του Κολωνού. Διασύνδεση με ποδηλατόδρομο μέσω οδού Αμφιαράου με Καπνεργοστάσιο και μετρό Σεπολίων
Τέλος, εκκινούμε τη συζήτηση για τη χάραξη νέας κοίτης με φυσικά πρανή σε ένα τμήμα του Κηφισού ποταμού που να συνομιλεί με τον αρχαιολογικού χώρο. Αντιπροτείνουμε στον πρόχειρο σχεδιασμό της προγραμματικής σύμβασης τόσο το όραμα, όσο και τις καθημερινές ανάγκες κατοίκων και επισκεπτών, όπως τις βιώνουμε από την καθημερινή χρήση.
Απαιτούμε την ανάδειξη της Ακαδημίας Πλάτωνα με συνολική μελέτη και σχεδιασμό!
Η ακαδημία του Πλάτωνα στην αρχαιότητα
