Σύντομο Ιστορικό
Όταν ήταν Υπουργός Πολιτισμού η Μελίνα Μερκούρη με τις κατάλληλες ενέργειες φρόντισε ώστε το Μπλοκ 15 να περάσει στην αρμοδιότητα του Υπουργείου Πολιτισμού.
Το 1995 προτάθηκε η απομάκρυνση του στρατοπέδου και η μετατροπή του σε τόπο ιστορικής μνήμης, ενώ ο δήμος Χαϊδαρίου με την 293Α/2005 απόφαση κήρυξε την έκταση του στρατοπέδου ιστορικό τόπο. Παρόλα αυτά όμως οι μετέπειτα Δήμαρχοι δεν καταφέραν να μετουσιώσουν την πρόταση σε πραγματικότητα
Την 1/06/2007 ο Υπουργός Άμυνας υποσχέθηκε τη δημιουργία μουσείου Εθνικής Αντίστασης στο Μπλοκ 15, χωρίς να δοθεί συγκεκριμένο χρονοδιάγραμμα. Ο Δήμος Χαϊδαρίου, ο Αναπτυξιακός Σύνδεσμος Δυτικής Αθήνας, πολίτες και Σύλλογοι του Χαϊδαρίου διεκδικούν εδώ και χρόνια τη μετατροπή του στρατοπέδου σε χώρο μνήμης που θα περιλαμβάνει και μουσείο.
Αρχές του 2021 και ο Δήμαρχος Χαϊδαρίου Βαγγέλης Ντηνιακός ανακοινώνει την μετατροπή του Μπλόκ 15 σε μουσείο και ένα αίτημα πολλών ετών επιτέλους πραγματοποιείται.
Επίσκεψη στον χώρο
Επισκεφτήκαμε το Μπλοκ 15 μαζί με τον κύριο Ντηνιακό, όχι μόνο να το φωτογραφήσουμε για τις ανάγκες του ρεπορτάζ αλλά και για να μας δείξει τις μετατροπές που προγραμματίζει ο Δήμος, ώστε ο χώρος να γίνει προσβάσιμος στους επισκέπτες.
«Ένας σημαντικός λόγος που ο χώρος δεν είναι προσβάσιμος από τον επισκέπτη είναι γιατί έπρεπε να περάσει μέσα από το υπάρχον στρατόπεδο Χαϊδαρίου, πράγμα αδύνατο. Τώρα θα ανοιχτεί ένας νέος δρόμος από ένα σημείο του βόρειου τείχους του στρατοπέδου, θα κατασκευαστεί μια νέα είσοδος που θα οδηγεί κατευθείαν στο Μπλοκ 15» μας λέει ο Δήμαρχος και μας δείχνει το σημείο του τοίχους που θα γκρεμιστεί. «Επίσης ο χώρος θα περιφραχτεί και θα απομονωθεί από το υπάρχον στρατόπεδο» και συνεχίζει «δεν μπορώ να σας αναλύσω τον όλο σχεδιασμό, όμως και η υπουργός πολιτισμού Λίνα Μενδώνη αλλά και ο υπουργός Άμυνας ο κύριος Νίκος Παναγιωτόπουλος βοηθήσαν και μας σταθήκαν στις προσπάθειες που καταβάλαμε τον τελευταίο καιρό για να γίνει ένα όραμα δεκαετιών πραγματικότητα».
Περί ιστορικής μνήμης
Δυστυχώς το κτίριο, ένα από τα ελάχιστα κατοχικά μνημεία της Αθήνας, χρησιμοποιήθηκε μετά τον Β’ Παγκόσμιο, απ’ τον ελληνικό στρατό, βάφτηκε πολλές φορές, με αποτέλεσμα να αλλοιωθούν σημαντικά στοιχεία, όπως τα σημειώματα των κρατουμένων επάνω στους τοίχους. Επίσης βάφτηκαν και οι εξωτερικοί τοίχοι, ενώ θα μπορούσε ο χώρος να αφεθεί στην κατάσταση που βρισκόταν, για να βρίσκεται πιο κοντά στην πραγματική του ιστορική του εικόνα.
Τα τελευταία χρόνια μετά από ευαισθητοποίηση του δήμου και πολλών φορέων διοργανώνονται εκδηλώσεις από τον δήμο Χαϊδαρίου, με αντιστασιακές οργανώσεις, τον δήμο Καισαριανής κ.α.
Το Μπλοκ 15 μας δίνει ένα παράδειγμα για τα πλέον παραμελημένα ιστορικά μνημεία της σκοτεινής ναζιστικής περιόδου, κάτι που δυστυχώς χαρακτηρίζει την ιστορική μνήμη της χώρας γύρω από την Κατοχή. Πολλά μνημεία έχουν καταστραφεί, γκρεμιστεί, αλλοιωθεί. Το φρικιαστικό πέρασμα του Ναζισμού στην Ελλάδα αντί να χαρτογραφηθεί και να προβληθεί ως υπόμνηση στις επερχόμενες γενιές, υστερεί αρκετά σε σχέση με πολλές άλλες ευρωπαϊκές πόλεις που έζησαν τη θηριωδία των Ναζί στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, όπως δυστυχώς απουσιάζει και η ιστορική αναφορά στους χιλιάδες Έλληνες Εβραίους που φυλακίστηκαν στο στρατόπεδο Χαϊδαρίου που οι Ναζί το χρησιμοποιούσαν ως προθάλαμο του Ολοκαυτώματος.
Σήμερα, λίγα ναζιστικά στρατόπεδα έχουν διασωθεί στην Ελλάδα, δυστυχώς
Βλέπετε είχαν να αντιμετωπίσουν τις εκάστοτε μεταπολεμικές κυβερνήσεις, οι οποίες στα πλαίσια μιας καλής συνεργασίας με τις αντίστοιχες κυβερνήσεις της Δυτικής Γερμανίας, έπρεπε να θάψουν τα απομεινάρια του ναζιστικού παρελθόντος και να ξεπεραστεί το θλιβερό παρελθόν πάντα με τα αντίστοιχα οικονομικά ή στρατηγικής φύσεως ανταλλάγματα.
Σύμφωνα με τον Χάγκεν Φλάισερ: «Η Ελλάς αποτελούσε (στον «δυτικό κόσμο») το εξέχον παράδειγμα για τη στρέβλωση της επίσημης ιστορικής μνήμης μέσα από τις συμπληγάδες των σκοπιμοτήτων της εσωτερικής και της εξωτερικής πολιτικής». Αυτές οι συμπληγάδες δεν άφηναν, μεταξύ άλλων, ούτε το ελάχιστο περιθώριο για «μουσειοποιήσεις» των τόπων μνήμης της Κατοχής.
Υπ’ αυτό το πρίσμα η πρωτοβουλία του δημάρχου Χαϊδαρίου για αποκατάσταση και ανάδειξη του ιστορικού αυτού χώρου αλλά και η δημιουργία ενός διαδραστικού Μουσείου ως τόπου μνήμης, όπου ο επισκέπτης να ανακαλύπτει το κτήριο-κολαστήριο Μπλοκ 15 αλλά και την ιστορία της τραγικής εκείνης περιόδου αποτελεί ένα μεγάλο βήμα «χαρτογράφησης» της Ελληνικής συλλογικής μνήμης την περίοδο 1940-1944.
Η Ιστορία του Μπλοκ 15
Ήταν το μέρος που περνούσαν τις τελευταίες ώρες της ζωής τους όσοι επρόκειτο να οδηγηθούν στο εκτελεστικό απόσπασμα την επόμενη ημέρα.. Το ΜΠΛΟΚ 15, το κτίριο- φάντασμα του Στρατοπέδου Χαϊδαρίου καθώς και όλο το ιστορικό στρατόπεδο παραμένουν μέχρι και σήμερα τόπος μνήμης…
Θεωρείται για την Ελλάδα χώρος μέγιστης ιστορικής σημασίας, μάρτυρας της ιστορίας της Εθνικής Αντίστασης. Είναι χώρος αντίστοιχος με τα στρατόπεδα Άουσβιτς, Νταχάου και Μαουτχάουζεν. Το Στρατόπεδο του Χαϊδαρίου καταλάμβανε μια έκταση 500 στρεμμάτων. Εκτείνεται βόρεια της Λεωφόρου Καβάλας, στους πρόποδες του Ποικίλου όρους και βρίσκεται μεταξύ των Δήμων Περιστερίου, Χαϊδαρίου και Πετρούπολης. Σήμερα εκεί στεγάζονται τα στρατόπεδα εκπαίδευσης ΚΕΒΟΠ και ΚΕΔΠ. Η περιοχή έχει αρκετά δέντρα, γι’ αυτό έχει χαρακτηριστεί δασική. Αυτό που όμως προκαλεί το ενδιαφέρον είναι το παρελθόν του στρατοπέδου, παρελθόν ματωμένο και ξεχασμένο- δυστυχώς - από πολλούς.
Στις 28 του Οκτώβρη το 1940 η Ελλάδα εισήλθε επίσημα στον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. Όταν ξεκίνησε ο Ελληνοιταλικός πόλεμος ολοκληρώνονταν οι εργασίες κατασκευής του Στρατοπέδου που είχε ξεκινήσει η κυβέρνηση Μεταξά το 1937. Κατά τους πρώτους μήνες του 1941 στο Στρατόπεδο στεγάστηκε μια μικρή δύναμη Βρετανών στρατιωτών που είχε αποστείλει η Βρετανία.
Στις αρχές του Απρίλη όμως ξεκίνησε η απίστευτης έντασης και ωμότητας γερμανική επίθεση στην Ελλάδα. Τα Γερμανικά στρατεύματα μπήκαν στην Αθήνα στις 27 του μήνα. Οι Βρετανοί αποσύρθηκαν τότε από το στρατόπεδο, το οποίο και λεηλατήθηκε. Παρέμεινε κλειστό ως τις αρχές Σεπτεμβρίου του 1943, όταν έφτασαν εκεί πάνω από εξακόσιοι κρατούμενοι από τις φυλακές της Λάρισας. Ανάμεσά τους 243 κομμουνιστές που κρατούνταν στην Ακροναυπλία από την εποχή του Μεταξά και πάνω από 300 κρατούμενοι των Ιταλών, οι οποίοι ανέλαβαν την επαναλειτουργία και τη διοίκηση του στρατοπέδου.
Λειτούργησε ως το Σεπτέμβρη του 1944 και υπολογίζεται ότι «στέγασε» πάνω από 21.000 κρατουμένους, πλήθος αντιστασιακών και στελέχη του ΚΚΕ, Έλληνες και Βρετανούς στρατιωτικούς, αλλά και μεγάλο αριθμό Εβραίων που μεταφέρονταν από διάφορα μέρη της Ελλάδας, όπως την Κέρκυρα, τη Ρόδο, την Κω, τα Γιάννενα, την Άρτα, το Αγρίνιο. Από εκεί τους οδηγούσαν στο Άουσβιτς. Να σημειώσουμε ότι η συμπεριφορά των Ναζί απέναντί τους ήταν ιδιαίτερα σκληρή. Τους συμπεριφέρονταν χωρίς έλεος. Οι πηγές αναφέρουν ότι μεταφέρθηκαν στην Πολωνία περισσότερα από 4.500 χιλιάδες Έλληνες Εβραίοι.
Το κτήριο φόβητρο
Εκείνο όμως που προκαλεί ακόμη και σήμερα ανατρίχιασμα και δέος είναι το διαβόητο ΜΠΛΟΚ 15. Το κτίριο φόβητρο του Στρατοπέδου. Όλο το στρατόπεδο βέβαια ήταν ανατριχιαστικό. Όπως περιγράφει ο Αλέξανδρος Ζήσης, κρατούμενος στο Χαϊδάρι απ’ το Δεκέμβριο του ΄43 ως τον Μάιο του ΄44: «Τριπλή σειρά από συρματοπλέγματα και ένας ψηλός τείχος περικλείουν το στοιχειωμένο Χαϊδάρι, το στρατόπεδο και φυλακές των ΕΣ-ΕΣ.» Κάθε 200 μέτρα ισχυρά οχυρωμένα φυλάκια για σκοπιές, με φρουρούς οπλισμένους με βαρύ οπλισμό.
Στο εσωτερικό δεν υπήρχε κανένα δέντρο, αφού ο χώρος είχε αποψιλωθεί και στον δυτικό τομέα υψώνονταν πολλαπλά κτιριακά συγκροτήματα (ΜΠΛΟΚ). Το Μπλοκ 3 με το ιατρείο και το αναμορφωτήριο, το Μπλοκ 16 με τα λουτρά, το Μπλοκ 20, το Διοικητήριο, το Μπλοκ 21 με τα κουρεία και τα ραφεία του. Το τελευταίο είχε μάλιστα ιδιαίτερη συναισθηματική αξία αφού εκεί άφηναν οι κρατούμενοι τα προσωπικά τους αντικείμενα κατά την είσοδό τους στο στρατόπεδο. Το Μπλοκ 15 υψωνόταν ανατολικά των λουτρών και στέγαζε το χώρο της τρομερής απομόνωσης των Ναζί. Η αρχιτεκτονική του μορφή πρόδιδε ότι είχε χτιστεί για να στεγάσει φύλακες. Θάλαμοι, λιγοστά παράθυρα, τοποθετημένα ψηλά για να μην μπορεί να δει κανείς έξω. Το κρύο τσουχτερό, μιας και δεν υπήρχε θέρμανση, φαγητό και νερό υποτυπώδη.
Στους θαλάμους του στεγάζονταν μαζί πάνω από 50 κρατούμενοι. Υπήρχαν όμως και κάποια δωμάτια- τρύπες, σαν καταφύγια ζώων. Τα κελιά της αυστηρής απομόνωσης, χωρίς αερισμό, μόνο τείχος και πάτωμα. Αυτοί που βρίσκονταν στην απομόνωση, έβγαιναν σπάνια στο προαύλιο, 1 με 2 φορές την εβδομάδα, ενώ οι υπόλοιποι έγκλειστοι του Μπλοκ 15 προαυλίζονταν λιγότερο από μισή ώρα καθημερινά.
Η ματωμένη ιστορία μέσα από τις μαρτυρίες
Οι ιστορικές μαρτυρίες από τη ζωή και τα γεγονότα στο Στρατόπεδο του Χαϊδαρίου είναι πολλές και συγκλονιστικές. Οι Γερμανοί το χρησιμοποίησαν ως το μεγαλύτερο στρατόπεδο συγκέντρωσης στην Ελλάδα. Δεν ήταν όμως απλώς ο χώρος κράτησης, βασανισμού και εκτέλεσης των αντιστεκόμενων Ελλήνων. Όλες οι διαδόσεις για τα βασανιστήρια και τις συνθήκες ζωής στο Χαϊδάρι ήταν τα βασικότερα μέσα τρομοκρατίας του λαού. Ήταν το φόβητρο, το σκιάχτρο των Ναζί για να καταστείλουν οποιαδήποτε αντιστασιακή δράση. Ιδρύθηκε περισσότερο για τους έξω και πιο λίγο για τους ίδιους τους κρατούμενους. Μόλις τα Ες-Ες ανέλαβαν τη διοίκηση ο αριθμός των ανδρών της εσωτερικής φρουράς διπλασιάστηκε.
Διαβόητος για την αγριότητά του ήταν ο ταγματάρχης Πάουλ Ραντόμσκι, ο οποίος απ’ όταν ανέλαβε τη διοίκηση του στρατοπέδου οι συνθήκες διαβίωσης έγιναν ιδιαίτερα σκληρές με συνεχόμενα βασανιστήρια, καταναγκαστικά έργα και εν ψυχρώ δολοφονίες.
Η πιο «ματωμένη» μέρα όμως ήταν η 1η Μάη του 1944. Στις 30 Απριλίου είχε κυκλοφορήσει η φήμη ότι τα Ες- Ες σκοπεύουν να εκτελέσουν 200 κρατουμένους ως αντίποινα για τη δολοφονία του Γερμανού υποστράτηγου Φραντς Κρεπ και 3 συνεργατών του που έπεσαν σε ενέδρα του ΕΛΑΣ στους Μολάους Λακωνίας.
«Μετά το πρωινό συσσίτιο, ο προϊστάμενος κάλεσε προσκλητήριο και διάβασε μια λίστα 200 ονομάτων. Ήταν οι μελλοθάνατοι. Τους παρακολουθούσαμε από μακριά να γελούν και να τραγουδούν μπροστά στα έκπληκτα μάτια των Ναζί που δεν τολμούσαν να αντιδράσουν». Οι 200 μεταφέρθηκαν μέσα σε αυτοκίνητα, υπό το βλέμμα βαριά οπλισμένων στρατιωτών στο Σκοπευτήριο της Καισαριανής. «Πετούσαν τα καπέλα τους στον αέρα και φωνάζοντας Ζήτω η Λευτεριά! χάνονταν μέσα στα κλειστά αυτοκίνητα.» Έτσι αναφέρουν όσοι έζησαν ως μάρτυρες τις συγκλονιστικές αυτές στιγμές. Εκεί εκτελέστηκαν με οπλοπολυβόλα. Οι σοροί τους μεταφέρθηκαν στο Τρίτο Νεκροταφείο.
Ναπολέων Σουκατζίδης: αρνήθηκε να εξαιρεθεί από το εκτελεστικό απόσπασμα
Ο Ναπολέων Σουκατζίδης (1909 – 1 Μαΐου 1944), ένας από τους 200 εκτελεσθέντες στο Σκοπευτήριο της Καισαριανής την 1η Μαΐου 1944, ήταν κομμουνιστής, συνδικαλιστής και εξαιτίας της συνδικαλιστικής δράσης του είχε συλληφθεί από τον Μεταξά και είχε εξοριστεί στον Αϊ Στράτη. Γνώριζε Ρωσικά, Αγγλικά, Γερμανικά, Γαλλικά καθώς και Τούρκικα.
Τον Απρίλη του 1937 μεταφέρθηκε στις φυλακές της Ακροναυπλίας και παραδόθηκε μαζί με άλλους πολιτικούς κρατούμενους στους Γερμανούς τον Απρίλη του 1941.
Στην Κατοχή μεταφέρθηκε στις φυλακές των Τρικάλων και της Λάρισας και τέλος τον Σεπτέμβρη του 1943 στο Χαϊδάρι, όπου και εκτελούσε χρέη διερμηνέα.
Λόγω της ιδιότητας του διερμηνέα και ενώ το όνομά του ήταν μεταξύ των διακοσίων που επρόκειτο να εκτελεστούν, ο διοικητής του στρατοπέδου στο Χαϊδάρι Καρλ Φίσερ που είχε αντικαταστήσει τον Ραντόμσκι, όταν ο Σουκατζίδης διάβασε και το δικό του όνομα στην λίστα των μελλοθάνατων, του είπε να τον εξαιρέσει.
Τότε ο Σουκατζίδης τον ρώτησε αν θα εκτελούσαν κάποιον άλλο στη θέση του και στην θετική απάντηση του Γερμανού, δεν δέχτηκε να εκτελεστεί κάποιος άλλος. Εκτελέστηκε λοιπόν μαζί με τους 199 κρατούμενους του Χαϊδαρίου την Πρωτομαγιά του 1944.
του Αλέξανδρου Λαλάκου
