Του Αλέξανδρου Λαλάκου
Συνάντησα τον Ανδρέα Μηλιώνη, έναν άνθρωπο που έχει συνδέσει στενά το όνομά του με την ιστορική έρευνα και τη μελέτη των τοπικών δρώμενων, έναν άνθρωπο ανοιχτή εγκυκλοπαίδεια και μιλήσαμε εφ’ όλης της ύλης για την ιστορία του Ιλίου. Χωρίς να συμβουλευτεί ούτε μία φορά το εξόχως αναλυτικό και ενδιαφέρον πόνημά του για την ιστορία του συγκεκριμένου δήμου των δυτικών (έχει συγγράψει ανάμεσα στα άλλα και 2 πολύ αξιόλογα βιβλία για την Πετρούπολη και τους Αγίους Αναργύρους), μιλήσαμε για πάνω από μία ώρα και απάντησε στις δημοσιογραφικές μου ερωτήσεις για το Ίλιον και την ιστορία του, από τις απαρχές, από τότε που αποτελούσε τμήμα του μεγάλου αρχαίου δήμου του Χολαργού. Απολαύστε παρακάτω ένα πολύ ενδιαφέρον ταξίδι στο χρόνο, με τον Ανδρέα Μηλιώνη.
Πώς προέκυψε το όνομα Ίλιον;
Όλα ξεκίνησαν από την εποχή του Όθωνα και της γυναίκας του Αμαλίας τότε βασιλειάδες της Ελλάδας που θέλησαν να δώσουν σε διάφορες τοποθεσίες αρχαιοελληνικά ονόματα και όχι ονόματα τύπου Τουρκοβούνια ή Μπραχάμι.
Δηλαδή επί Όθωνος ονομάστηκε Ίλιον;
Όχι ακριβώς. Ο Όθων, η Αμαλία και ο πατέρας του που ήταν φιλέλληνας, αλλά και μια αριστοκρατία που υπήρχε τότε στην Ελλάδα, θέλησαν να επαναφέρουν τα αρχαιοελληνικά ονόματα. Μια τέτοια μικρή σε μέγεθος αριστοκρατία υπήρχε στο Ίλιον, που δεν δέχονταν τα αρβανίτικα ή σλάβικα ονόματα που κυριαρχούσαν τότε. Δεν πρόλαβαν όμως να το κάνουν, γιατί εκδιώχτηκαν από την Ελλάδα με αποτέλεσμα να μην πραγματοποιηθούν τα σχέδιά τους. Επειδή εδώ κατοικούσε μια από τις 2 μεγαλύτερες αρβανίτικες οικογένειες της περιοχής, οι Λιόσηδες, είχε σαν αποτέλεσμα να πάρει και το όνομά τους η περιοχή. Κάτι αντίστοιχο έγινε και στα Σπάτα, που κατοίκησε η άλλη μεγάλη οικογένεια αρβανιτών του Μπούα Σπάτα. Να φανταστείς, όταν ήρθαν αυτές οι οικογένειες από την ευρύτερη περιοχή της Βορείου Ηπείρου, τότε στην περιοχή της Αττικής κατοικούσαν μόνο 15.000 άτομα.
Τελικά πότε δόθηκε η ονομασία;
Όλα ξεκίνησαν επί δημαρχίας Βασίλη Κουκουβίνου, ο οποίος, βλέποντας ότι πλέον το δημογραφικό στοιχείο του δήμου Ιλίου είχε αλλάξει από την τότε εποχή, σκέφτηκε να αλλάξει και το όνομα του δήμου. Δεν το έκανε μονομερώς, άρχισε να ψάχνεται, ρωτούσε τον κόσμο, μάλιστα θυμάμαι ότι είχε ρωτήσει και εμένα. Ακόμα και κάποιες οικογένειες Λιόσηδων ρώτησε, που δεν είχαν καμία αντίρρηση. Τελικά το όνομα Ίλιον διά νόμου καθιερώθηκε το 1993.
Ας πάρουμε λοιπόν την ιστορία από την αρχή. Ας ξεκινήσουμε από την αρχαιότητα. Τι υπήρχε εδώ, στην περιοχή του Ιλίου;
Στην περιοχή του Ιλίου, όπως του Περιστερίου, υπήρχε ο αρχαίος δήμος Χολαργού, η πατρίδα του μεγάλου πολιτικού Περικλή. Δεν μπορείς να πεις με ακρίβεια πού ακριβώς. Υπήρχε επίσης στην ίδια περιοχή περίπου και ο αρχαίος δήμος Λευκονόης (που σημαίνει λευκή γη).
Αρχαία ευρήματα υπάρχουν;
Υπάρχουν ευρήματα, όπως στον κόμβο από Λιόσια προς Αγίους Αναργύρους, ένα υδραυλικό σύστημα για την ύδρευση και την υδροδότηση του αρχαίου δήμου Χολαργού.
Μετά την αρχαία εποχή έχουμε ευρήματα; Π.χ. επί Ρωμαϊκής εποχής ή Βυζαντίου;
Από την εποχή του Βυζαντίου έχουμε αναφορά από τον Ορλάνδο για τον ιερό ναό της Ευαγγελίστριας, που είχε υπέρθυρο με επιγραφή της Βυζαντινής περιόδου, του 11ου αιώνα, που όμως έχει σήμερα χαθεί. Δεν υπάρχουν άλλα ευρήματα, θα έλεγα.
Ερχόμαστε στην εποχή που η τότε βασίλισσα Αμαλία αποφασίζει να δημιουργήσει τον Πύργο Βασιλίσσης.
Είναι η περίοδος που επιλέγουν για τη δημιουργία του βασιλικού αγροκτήματος, το πιο μεγάλο οργανωμένο κτήμα του λεκανοπεδίου, έκτασης 2500 στρεμμάτων. Δημιουργούν έναν παράδεισο χλωρίδας και πανίδας με τα πιο προηγμένα τεχνολογικά μέσα εκείνης της εποχής και έφεραν ζώα και φυτά από την Αφρική, το Σουδάν, την Αίγυπτο, τη Μέση Ανατολή, τη Συρία κ.α. Τα προϊόντα του βασιλικού αγροκτήματος το 18580- 1861 έπαιρναν βραβεία στις αγροτικές εκθέσεις. Να σημειώσουμε ότι όλη αυτή προσπάθεια βοήθησε πάρα πολύ την εξέλιξη της γεωργικής παραγωγής στην Ελλάδα.
Δηλαδή η Αμαλία ξανάβαλε την περιοχή στον χάρτη;
Ναι, ακριβώς. Δεν είναι μικρό πράγμα για εκείνη την εποχή να επιλέξει την περιοχή σου η βασίλισσα της Ελλάδας.
Ξέρεις γιατί επέλεξε τη συγκεκριμένη περιοχή;
Ναι, ξέρω. Η Αμαλία εφάρμοσε την εξής μέθοδο, που σε εμάς σήμερα φαίνεται περίεργη. Παλούκωσε 6 σφαχτά σε όλη την Αττική. Εκεί που το σφαχτό σάπισε τελευταίο, θεωρήθηκε το καλύτερο σημείο από κλιματολογικής πλευράς. Βέβαια υπήρχαν και άλλα θετικά, όπως το εντελώς επίπεδο έδαφος και η αφθονία νερού από τα ρέματα της περιοχής.
Ήρθε η Αμαλία στην περιοχή, έφτιαξε το κτήμα. Ακολούθησε και άλλος κόσμος;
Η Αμαλία και ο Όθωνας έκαναν ένα σχέδιο, 250 στρέμματα, που είναι το σημερινό κέντρο του Ιλίου, σαν μια σκακιέρα, με την όμορφη πλατεία (σήμερα φαίνεται μικρή, τότε όμως ήταν υπεραρκετή), εφαρμόζοντας το ιπποδάμειο σύστημα, με 2 παρεκκλίσεις, τον δρόμο που έφευγε από το χωριό και πήγαινε στο κτήμα και τη σημερινή Κύπρου Ιλίου, που ξεκινούσε από την πλατεία και κατέβαινε Αθήνα. Το 1858, όταν έγινε αυτό το σχέδιο, η Αθήνα συνολικά ήταν 2500 στρέμματα. Το 1/10 του νομοθετημένου σχεδίου ήταν εδώ. Να φανταστείς, το οργανωμένο πολεοδομικό σχέδιο τότε σταματούσε στην πλατεία Ομόνοιας. Χαρακτηριστικό είναι ότι οι κεντρικοί δρόμοι, όπως η Έκτορος, ήταν έτσι φτιαγμένοι ώστε να βλέπουν προς την Ακρόπολη, προεκτεινόμενοι «χτύπαγαν» στην Πνύκα. Ήταν ένα σχέδιο που ήθελαν να προβάλουν, το χωριό που κατασκεύασαν τότε να κοιτάζει προς την Αθήνα.
Ποιοι ήταν οι πρώτοι κάτοικοι που ήρθαν σε αυτό το χωριό;
Ήταν Αρβανίτες από τα γύρω χωριά, από το Καματερό, το Μενίδι, τη Χασιά. Υπήρχαν και οικογένειες αυτόχθονες από πολλές γενιές, όπως η οικογένεια Γκιόκα, Παππού. Έτσι λοιπόν δημιουργήθηκε ένας πυρήνας από 50 οικογένειες. Στην απογραφή του 1861 είναι 220 κάτοικοι.
Ήταν αγρότες;
Ναι, ασκούσαν αγροτικές δραστηριότητες. Πρωτίστως στο κτήμα της Αμαλίας, αλλά και στα δικά τους κτήματα. Μετά την έξωση των βασιλέων αναγκάστηκαν να εντατικοποιήσουν τις δικές τους δουλειές. Ανέπτυξαν τις καλλιέργειες και προσανατόλισαν την πώληση προς την Αθήνα. Παρήγαγαν γαλακτοκομικά προϊόντα, σύκα, σταφίδες, ελιές κ.α.
Πότε αρχίζει να αλλάζει η πληθυσμιακή σύνθεση του χωριού;
Στα τέλη του 1890 μέχρι τις αρχές του επόμενου αιώνα. Τότε έχουμε παρουσία ανθρώπων από τον Μοριά, οι οποίοι σπάνε την πρωτοκαθεδρία του αρβανίτικου στοιχείου στην περιοχή, με μεγαλύτερη όμως άφιξη τους πρόσφυγες από την Ανατολική Ρωμυλία και τη Μικρά Ασία, οι οποίοι όμως παραμένουν μειοψηφία σε σχέση με τους παλαιότερους κατοίκους. Αναλαμβάνουν δουλειές που δεν κατέχουν καλά οι Αρβανίτες, όπως τεχνίτες και άλλα μη γεωργικά επαγγέλματα. Άνοιξαν και κάποια μαγαζιά και έτσι το χωριό αυτό αρχίζει να παίρνει μια μορφή πιο οργανωμένης κοινότητας.
Η μεγάλη αλλαγή έγινε με τη Μικρασιατική καταστροφή;
Δεν μπορώ να το πω αυτό, γιατί το Ίλιον δεν φιλοξένησε πρόσφυγες από τη Μικρά Ασία, όπως π.χ. το Περιστέρι. Ήρθαν ορισμένοι οι οποίοι δεν έμειναν στην περιοχή και επέλεξαν να μείνουν στο Χαϊδάρι. Είναι η οικογένεια Γιαχνή (το μουσείο του Ιλίου είναι ιδιοκτησίας της οικογένειας Γιαχνή), ενώ εξέλεξαν και δήμαρχο Χαϊδαρίου τότε από την ίδια οικογένεια. Αυτοί είχαν καταγωγή από τη Νέα Φώκαια. Ξέχασα να πω ότι την εποχή που έγινε το κτήμα της Αμαλίας ήρθαν και κάποιοι σημαντικοί οπλαρχηγοί της Επανάστασης του 21, που γοητεύτηκαν από τα σχέδια της Αμαλίας και έφτιαξαν τα δικά τους κτήματα στην περιοχή, όπως ο Τσαμαδός, ο Σαχίνης και άλλοι. Για αρκετούς τότε θεωρούταν ένα «ευγενές» προάστιο.
Και φτάνουμε παραμονές του 2ου Παγκοσμίου Πολέμου. Σε τι κατάσταση βρίσκεται το Ίλιον;
Έχει πληθυσμό 4000 κατοίκους. Με το πού ξεσπά ο πόλεμος οι Γερμανοί καταλαμβάνουν αμέσως τις εγκαταστάσεις της Ραδιοφωνίας, μιας και το θεωρούσαν στρατηγικό σημείο και δημιουργούν τηλεπικοινωνιακό σταθμό. Επίσης κατέλαβαν τον Πύργο Βασιλίσσης.
Τελείωσε ο 2ος Παγκόσμιος Πόλεμος και μπαίνουμε στον Εμφύλιο. Πόσο επηρεάζεται το Ίλιον;
Πολλοί κάτοικοι της επαρχίας λόγω των συγκρούσεων εγκαταλείπουν τα σπίτια τους και έρχονται να κρυφτούν στο ανώνυμο περιβάλλον της Αθήνας. Εδώ να σημειώσουμε ότι το Ίλιον τη δεκαετία αυτή είχε τη μεγαλύτερη μετανάστευση σε όλη την Ελλάδα, σε σχέση με τον προηγούμενο πληθυσμό. Από 5.600 έφτασε τις 56.000- 57.000 κατοίκους. Η γη ήταν φθηνή, οι παλιοί κτηματίες ήθελαν να ξεφορτωθούν τα πολλά κτήματα που κατείχαν και τα πουλούσαν όσο –όσο, γιατί ήδη οι αγροτικές καλλιέργειες είχαν αρχίσει να μεταφέρονται στο Μενίδι, στον Ασπρόπυργο, πιο μακριά από το κέντρο. Εδώ διατέθηκε η γη για οικιστική χρήση, ενώ όπου υπήρχε εργοστάσιο, όπως π.χ. της ΥΔΡΟΦΙΑΛ, στου Μιχελή, μαζεύτηκε πολύς κόσμος γύρω από αυτά. Πολλοί Λιοσιώτες και Λοσιώτισσες εργάστηκαν στο 301 στρατιωτικό εργοστάσιο στους Αγίους Αναργύρους, άλλοι στη Χρυσαλίδα. Έτσι, χτίστηκαν πολλά σπίτια, αυθαίρετα ως επί το πλείστον, με τις γνωστές νομιμοποιήσεις που γίνονταν μετά από κάθε εκλογική αναμέτρηση.
Ποιος ήταν ο κοινωνικός ιστός της περιοχής τη δεκαετία του 60;
Μέχρι τότε υπήρχαν πολλοί περιπλανώμενοι έμποροι, όπως ο γαλατάς, ο μανάβης, ο αυγουλάς και άλλοι και πολύ λίγα μαγαζιά. Μετά τη δεκαετία του ΄60 αρχίζει και δημιουργείται η σταθερή αγορά του Ιλίου, με νέου είδους μαγαζιά. Αυτή η αγορά δημιουργήθηκε σιγά σιγά, ώστε να εξυπηρετεί σταθερά τους κατοίκους της περιοχής, που τότε πήγαιναν στους όμορους δήμους για να εξυπηρετηθούν.
Πτώση της δικτατορίας και αρχή της δημοκρατίας στην Ελλάδα. Ποια είναι η κατάσταση της δημοτικής αρχής στο Ίλιον;
Εδώ έχουμε την κυριαρχία του Βασίλη Κουκουβίνου, πρώην δημάρχου Ιλίου. Βέβαια πριν από αυτόν υπήρχε και ο πρώην δήμαρχος Οικονόμου, ο οποίος σπάει την κυριαρχία των γαιοκτημόνων. Ο Κουκουβίνος όμως, φαρμακοποιός στο επάγγελμα και δήμαρχος με τη στήριξη του ΠΑΣΟΚ, είναι η τομή για τον δήμο Ιλίου. Κυριάρχησε για τουλάχιστον 25-26 χρόνια στο Ίλιον, αναμορφώνοντάς το, κάνοντας πολύ σημαντικά έργα.
Κλείνοντας θα ήθελα να μου πεις σημαντικές ημερομηνίες- ορόσημα για την πόλη.
Βεβαίως θα ξεκινήσω με το 1848 που ξεκινά η δημιουργία του Πύργου Βασιλίσσης.
Θα συνεχίσω με το 1944 όταν οι γερμανοί χάσανε τον πόλεμο προσπάθησαν φεύγοντας να δυναμιτίσουν τις κεραίες της Ραδιοφωνίας, αλλά ένας γενναίος ήρωας ο Νίκος Κορωναίος από τους Αγίους Αναργύρους που δούλευε στο 301 και ήξερε από πολεμικό υλικό, έσωσε τη μία από τις 2 κεραίες. Η άλλη ανατινάχτηκε.
Ένα λυπηρό συμβάν η πλημμύρα του 1961, όπου πνίγηκε αρκετός κόσμος.
Το 1963 που τα τότε Νέα Λιόσια γίνονται δήμος
Και φυσικά η άνοδος του Βασίλη Κουκουβίνου, στις αρχές του ’80.
Σε ευχαριστώ πολύ Ανδρέα.
