Της Ελισάβετ Σταματίου
Τα παιδιά της δυτικής όχθης είναι ακόμα εδώ, με όριο τον Κηφισό και ας ήρθε το ΜΕΤΡΟ να καταργήσει τα όρια, ακόμα στην καρδιά μοσχοβολούν οι γειτονιές και οι παρέες, μαλώνουν για την αριστερά και το ποδόσφαιρο, σε μια ανάμνηση που ο Δημήτρης Κωστόπουλος ανέσυρε για να μας συντροφεύει στο τέλος αυτής της ταραγμένης άνοιξης. Από τα δημοτικά Κάντα και Αυγουλέα, σε μια διαδρομή στον χώρο και στον χρόνο, στα ανθρώπινα πάθη και στα μυστήρια της ζωής και του έρωτα.
Ο Δημήτρης Κωστόπουλος γεννήθηκε στο Περιστέρι όπου εργάστηκε για χρόνια ως καθηγητής. Σήμερα είναι προϊστάμενος στα Γενικά Αρχεία του Κράτους. Συνεργάτης σε εφημερίδες ("Πρώτη", "Καθημερινή", "Ελευθεροτυπία", "Αυγή") και περιοδικά ("Νέα Οικολογία", "Σύγχρονη Εκπαίδευση", "Ιδεοκίνηση", "Ιστορικά Θέματα" κτλ). Βιβλία του είναι: Τα Δίπροκα, Βαλκάνια: Η οικογεωγραφία της οργής, Ο Νταβέλης στο Σικάγο: Το γουέστερν της ανάπτυξης, Ο Φονέας και ο φονιάς, Μαφία, Η κιμωλία.
Τον συνάντησα ένα ανοιξιάτικο απόγευμα Παρασκευής, σε μια ευτυχή συγκυρία, λίγο πριν ξεκινήσει για Λέρο, μετά από μια μικρή παραμονή στον αγαπημένο του τόπο και αφετηρία, το Περιστέρι.
Όπως μου εξήγησε, αποτελεί βάση και εφαλτήριο, αλλά επίσης αγαπημένο του μέρος είναι το νησί της Λέρου, όπου δημιουργεί και εμπνέεται καθώς και τα βουνά της Αρκαδίας που αποτελούν καταφύγιο και χώρο περισυλλογής και δημιουργίας.
Η συζήτησή μας είχε μεγάλο ενδιαφέρον και θα προσπαθήσω εκτός από τις πληροφορίες που έλαβα, να μεταφέρω την αίσθηση που αποκόμισα συζητώντας με ένα άτομο με ποικίλα ενδιαφέροντα και μεστό λόγο.
Ας αρχίσουμε κάνοντας μια μικρή αναφορά στα παιδικά σας χρόνια.
Μεγάλωσα στα Αρμένικα, έδρα του Ηφαίστου, και πήγα δημοτικό σχολείο στο ιδιωτικό του Κάντα, ενώ την έκτη τάξη την έκανα στα Εκπαιδευτήρια Αυγουλέα. Ολοκλήρωσα τη φοίτησή μου στο σχολείο στο ΙΑ’ Εξατάξιο Γυμνάσιο. Ανακάλυπτα τον κόσμο μέσα από την εκπαίδευση.
Όπως γνωρίζω έχετε κάνει σημαντικές σπουδές τελειώνοντας το Φυσικομαθηματικό τμήμα και λαμβάνοντας την ειδίκευση του Γεωγράφου. Πείτε μας κάποιες άλλες λεπτομέρειες για τις σπουδές σας;
Έκανα τη διπλωματική μου στη Γεωφυσική, το Μεταπτυχιακό μου στην Ωκεανογραφία και το Διδακτορικό μου στη Χωροταξία στη Σχολή του Πολυτεχνείου. Πάντα ήμουν στενά δεμένος με τον χώρο και με ενδιέφερε η σχέση μου μαζί του αλλά και η μετατόπισή μου σε αυτόν. Όπως πολλοί μου λένε είναι κάτι που φαίνεται και μέσα από τα βιβλία μου, που χωροταξικά κινούνται σε πολλά επίπεδα.
Θέλετε να μου μιλήσετε για την εμπειρία σας στην Εκπαίδευση;
Εργάστηκα στη Μέση Εκπαίδευση για πολλά χρόνια, έχοντας αποκομίσει εξαιρετικές εμπειρίες και μάλιστα διετέλεσα Διευθυντής του 10ου λυκείου Περιστερίου. Υπήρξα μέλος μιας ομάδας τεσσάρων ατόμων που εισαγάγαμε την Περιβαλλοντική Εκπαίδευση. Συμμετείχαν τέσσερα σχολεία και το πρώτο πρόγραμμα εκπονήθηκε στο Μεικτό Λύκειο Αγίου Ιεροθέου. Ήταν μία εξαιρετική εμπειρία που όχι μόνο ευαισθητοποίησε τους μαθητές αλλά και αποτέλεσε την αρχή μιας μεγάλης προσπάθειας που συνεχίζεται ακόμη και σήμερα και μας φέρνει αντιμέτωπους με τα σημαντικά περιβαλλοντικά προβλήματα της εποχής μας.
Ας έρθουμε τώρα στο θέμα της συγγραφής που αποτέλεσε και το έναυσμα της συζήτησής μας.
Η επίσημη έναρξη έγινε σε ηλικία 30 ετών περίπου με τη συμμετοχή μου σε οικολογικά περιοδικά. Ακολούθησε αρθρογράφηση σε γνωστές εφημερίδες ( Πρώτη, Η Καθημερινή, Ελευθεροτυπία), περιοδικά (Νέα Οικολογία, The book’ s Journal, Σύγχρονη Εκπαίδευση, Ιδεοκίνηση, Ιστορικά Θέματα κτλ) και βέβαια η συγγραφή των βιβλίων μου, ανάμεσα στα οποία υπάρχει και μία ποιητική συλλογή.
Γνωρίζω ότι η παρουσία του Περιστερίου είναι έντονα αισθητή και κυρίως στη συλλογή διηγημάτων «Ο φονέας και ο φονιάς».
Πράγματι υπάρχουν δύο διηγήματα, το «Πέναλτι» που έχει ως κεντρικό θέμα την ιστορία του Ηφαίστου και το «Σεντόνι» που παρουσιάζει την ιστορία της πόλης μέσα από την ιστορία του Ατρομήτου. Η φανέλα του Ατρομήτου αποτελεί πηγή έμπνευσης, συνδέεται με το εργοστάσιο Λαναράς, μέσα από ένα ευτράπελο γεγονός και μπαίνει εμφατικά το Περιστέρι στην ελληνική λογοτεχνία.
Είναι γνωστό πως το τελευταίο σας έργο «Η κιμωλία» έχει λάβει πολύ θετικές κριτικές και έχει ήδη εξαντληθεί η πρώτη έκδοση. Μπορείτε να μας δώσετε κάποιες πληροφορίες για το συγκεκριμένο σας σύγγραμμα;
«Η κιμωλία» αποτελεί το πρώτο μέρος μιας τριλογίας με κέντρο τη Λέρο, που αντιπροσωπεύει τον κόσμο της θάλασσας. Το χαρακτηρίζω μελόδραμα και η ιστορία ξεκινά 18 Απριλίου του 1938, Δευτέρα του Πάσχα για τους Ιταλούς, Μεγάλη Δευτέρα για τους Έλληνες, στην κεντρική πλατεία της Λέρου. Μοιάζει με αστυνομικό μυθιστόρημα αλλά δεν είναι. Η ιστορία κινείται ανάμεσα σε δύο πολέμους και η γεωγραφία του μυθιστορήματος περιλαμβάνει πολλή Ελλάδα αλλά και Αμερική.
Από πού είναι εμπνευσμένος ο τίτλος;
Η κιμωλία στιλπνή και ευθυτενής καθώς είναι αντιπροσωπεύει τον άνθρωπο και τη ζωή. Γράφει και σημαδεύει ενώ παράλληλα εξαντλείται μέχρι να γίνει σκόνη, αφήνοντας όμως τα αποτυπώματά της.
Δεν θα ήθελα να σας κουράσω άλλο και προτιμώ να αφήσω τις κριτικές και τα έργα σας να μιλήσουν από μόνα τους.
Κριτική της «Κιμωλίας» από τον Κώστα Στοφόρο
Ένα συναρπαστικό μυθιστόρημα, με στοιχεία αστυνομικού αφηγήματος, αλλά ταυτόχρονα μια περιδιάβαση στην ιστορία της Λέρου με μια αφήγηση που ξεφεύγει από τα καθιερωμένα και έχει τη μορφή ενός παζλ, που ολοκληρώνεται όταν κι η τελευταία ψηφίδα μπαίνει με το τέλος του βιβλίου.
«Η Κιμωλία» του Δημήτρη Κωστόπουλου που κυκλοφόρησε πρόσφατα από τις εκδόσεις Αλεξάνδρεια, είναι από τα καλύτερα μυθιστορήματα που διάβασα τον τελευταίο καιρό μαζί με το «Ο κύριος Γουάιλντερ κι εγώ» του Τζόναθαν Κόου.
Ο ίδιος ο συγγραφέας χαρακτηρίζει το βιβλίο του ως «μελόδραμα» και ως υπότιτλο έχει «Μια πολυπρόσωπη και μακροχρόνια ιστορία για το δύσκολο μελόδραμα της ζωής».
Πράγματι, μέσα από συνειρμούς και παράξενες διακλαδώσεις, ξεκινώντας από ένα έγκλημα που διαπράχθηκε κατά την περίοδο της Ιταλοκρατίας, πηγαίνει πίσω στον χρόνο, αλλά και στο μέλλον. Οι ιστορίες που διαδραματίζονται μοιάζει αρχικά να έχουν ως μόνο συνδετικό κρίκο το νησί της Λέρου. Αυτό όμως, όπως θα αποδειχθεί, ισχύει μόνο εν μέρει.
Υπάρχουν στοιχεία που θα πρέπει να περιμένουμε μέχρι την τελευταία σελίδα για να ανακαλύψουμε. Σαν μια αναδίφηση σε αρχεία και παλιές φωτογραφίες που μας αποκαλύπτουν μια αλήθεια που δεν είχαμε φανταστεί.
Πίσω από το εξαιρετικό αυτό μυθιστόρημα κρύβεται βεβαίως, πέραν της συγγραφικής δεξιοτεχνίας, και μια μεγάλη ιστορική έρευνα και εις βάθος γνώση των όσων έχουν συμβεί στη Λέρο. Και το λέω ως μελετητής κι ο ίδιος της πολύ ιδιαίτερης ιστορίας του νησιού…
Η συζήτηση με τον Δημήτρη Κωστόπουλο νομίζω πως δεν έληξε ποτέ και γνωρίζω πως λίγα αποτυπώθηκαν στο χαρτί, χωρίς να αποδίδουν ολοκληρωτικά την πνοή και τη δύναμη του λόγου του. Ένας άνθρωπος ξεχωριστός, με κριτικό πνεύμα, αλλά και συγχρόνως γήινος, οπαδός, όπως χαρακτηρίζει τον εαυτό του, του ποδοσφαίρου, συλλέκτης εμπειριών που τις καταγράφει, δένοντας άρρηκτα το φανταστικό στοιχείο με το γεγονός. Λάτρης του παλαιού Περιστερίου, από το ζαχαροπλαστείο «Παραγωγή» για όσους θυμούνται, στον Αγγελόπουλο και κάθε Κυριακή στα γήπεδα, Ήφαιστος, Ατρόμητος, Ολυμπιακός, χωρίς να προδίδει καμία από τις αξίες του. Δεν απορρίπτει την πίστη στον Θεό, αν και φυσικομαθηματικός, και πιστεύει πως η Επιστήμη δεν αναιρεί τη μεταφυσική αναζήτηση. Πίστεψε σε ιδεολογίες, τις υπερασπίστηκε με πάθος και τώρα απογοητευμένος ίσως αναζητά την καλύτερη λύση για τον τόπο του με ορθολογικά κριτήρια. Μια πολυδιάστατη προσωπικότητα, ένας συγκροτημένος άνθρωπος, μια προσιτή παρουσία και μια σκέψη που αξίζει να γνωρίσετε μέσα από τα έργα του. Δεν είναι άλλωστε τυχαίο ότι σε όλη την Ελλάδα, όπου πραγματοποιεί παρουσιάσεις μετά από προσκλήσεις, υπάρχει ένα φανατικό κοινό που τον ακολουθεί και περιμένει με αγωνία το επόμενο βιβλίο του.
Η άγνωστη ιστορία της «Νιούκαστλ» Περιστερίου!
Πριν 76 χρόνια ιδρύθηκε η «Νιούκαστλ». Όχι όμως κάπου μακριά, αλλά στα προάστια της Αθήνας και συγκεκριμένα στο Περιστέρι.
Έχουμε 1947 και η Ελλάδα είναι λαβωμένη. Ο λόγος, ο εμφύλιος, που από το τέλος της Κατοχής, συνεχίζει και σκοτώνει την χώρα. Αυτή την φορά «εκ των έσω». Πολιτική αστάθεια, κοινωνικός διχασμός, διώξεις, τρομοκρατία, ανεργία, πείνα.
Σε μια λαϊκή γειτονιά, προάστιο της Αθήνας, με προσφυγική ιστορία, ξεκινά το σκάψιμο της γης. Συγκεκριμένα στην Ανθούπολη, το 1933 ανακοινώνεται η ίδρυση της εταιρίας με την επωνυμία «Λιγνιτωρυχεία Αττικής Α.Ε.» και κάπως έτσι, δύο χρόνια αργότερα αρχίζει, με βασιλικό διάταγμα, η εξόρυξη λιγνίτη στο Περιστέρι. Συγκεκριμένα στο Κάρβουνο, όπως θα ονομαστεί η περιοχή λόγω της δραστηριότητάς της, απασχολούνται 350-450 εργάτες που εργάζονται σε βάθος 80 και 100 μέτρων. Εξάγουν 100-150 τόνους λιγνίτη την ημέρα.
Που κολλά όμως το ποδόσφαιρο; Επιστρέφουμε στο 1947. Το παλιό λιγνιτωρυχείο στα όρια της πόλης του Περιστερίου, στο Κάρβουνο, ακόμα καπνίζει και μαυρίζει τον ουρανό. Εκεί, παρά τις αντίξοες εργασιακές συνθήκες, τις αναπνευστικές ασθένειες, τις συχνές καθιζήσεις εδάφους, τα βυθισμένα σπίτια και τα διαλυμένα κορμιά, ο «χτύπος» του ποδοσφαίρου καλά κρατεί. Σε ένα οικόπεδο στα Αρμένικα, τη συνοικία με την έντονη προσφυγική επιρροή, ιδρύεται ένας νέος ποδοσφαιρικός σύλλογος. Και θα έχει το ίδιο όνομα με μια ομάδα 3,600 χιλιόμετρα μακριά!
Οι εργάτες του λιγνιτωρυχείου στο Κάρβουνο ιδρύουν τη «Νιούκαστλ». Και όχι τυχαία. Το οικόπεδο στο οποίο η ομάδα έδινε τους εντός έδρας αγώνες της χάρισε στους ιδρυτές της η αγγλικών συμφερόντων εταιρεία ηλεκτρισμού «Πάουερ». Ο σύλλογος της «Νιουκάστλ» του Περιστερίου, σαφώς επηρεασμένος από την ιστορία της περιοχής, άρρηκτα συνδεδεμένη με τα ορυχεία και μέσω «αγγλικής» βοήθειας, αγωνίστηκε για μερικούς μήνες στο ξερό των Αρμένικων. Αλλά γιατί συγκεκριμένα Νιούκαστλ; Γιατί να επιλεχθεί μια αγγλική ομάδα, τόσο μακριά, μια εποχή όπου ο σύλλογος με τα ασπρόμαυρα δεν ήταν και τόσο δημοφιλής στα πέρατα του κόσμου;
Η Βόρεια και Βορειοανατολική Αγγλία «χτίστηκε» από το κάρβουνο. Σε περιοχές όπως η Νοθούμπερλαντ, το Ντάραμ και το Γιόρκσιρ το κάρβουνο και η εξόρυξή του έδωσε τροφή σε εκατομμύρια οικογένειες, αλλά στέρησε τη ζωή σε άλλες τόσες. Απάνθρωπες εργασιακές συνθήκες στα έγκατα της γης, καταρρεύσεις ορυχείων, κατολισθήσεις, εκρήξεις, ρύπανση, καρκίνος.
Άρρηκτα συνδεδεμένη με τα ορυχεία είναι η ιστορία της πόλης του Νιούκαστλ. Ο άνθρακας ήταν ο «βασιλιάς» της οικονομίας και τροφοδοτούσε βιομηχανίες όπως ο χάλυβας και η βαριά μηχανική. Το ψευδώνυμο «Οι Ανθρακωρύχοι», το οποίο χρησιμοποιείται εκτενώς από αθλητικά μέσα και ποδοσφαιρικούς φιλάθλους στην χώρα μας για την ομάδα με τα ασπρόμαυρα είναι… ελληνική εφεύρεση! Τα επίσημα παρατσούκλια της Νιούκαστλ Γιουνάιτεντ είναι «The Magpies» (μετ. «Οι Καρακάξες»), λόγω των διαχρονικών ασπρόμαυρων εμφανίσεων της, που παραπέμπουν στα συνήθη για την πόλη πτηνά και «The Toon» (μετ. «Η Πόλη»), από τον τρόπο που οι ντόπιοι προφέρουν στην ντοπιολαλιά τους την λέξη «town».
Αυτή, η ελληνική ιδιοτροπία, όμως, θα λέγαμε ότι δεν ήταν και δεν είναι εντελώς άστοχη. Το ψευδώνυμο αυτό πήγαζε από την εικόνα που είχε τον 20ο αιώνα ο κόσμος για την Βόρεια Αγγλία και τους κατοίκους της. Ταλαιπωρημένοι, καλυμμένοι στην μαύρη σκόνη άνθρωποι, από οικογένειες της εργατικής τάξης. Αυτή την εικόνα είχαν και τα μέλη της τοπικής κοινωνίας του Περιστερίου κατά τον εμφύλιο για το Νιούκαστλ. Και από αυτή εμπνεύστηκαν, με αυτή ταυτίστηκαν. Και κάπως έτσι «βάφτισαν» τα νέα τους ποδοσφαιρικά όνειρα και πλάνα.
Και ύστερα, η «Νιούκαστλ» Περιστερίου οργανώθηκε για τα καλά. Μέσα στο 1947, από μια παρέα σιδεράδων, συγκεκριμένα από τους Ιωάννη Αγαπίου, Σπυρίδωνα Γαβριελάτο, Νικόλαο Σατραζανίδη, Γεώργιο Ζαχαρόπουλο, Αγκόπ, Αναστάσιο Τσαρικτζιάν και Ιωάννη Βορώβο, ιδρύεται ο Ήφαιστος Περιστερίου, με σήμα έναν κόκκινο πυρσό και με χρώματα το λευκό και το κόκκινο.
Το 1956 το Κάρβουνο, που γέννησε μια ολόκληρη ποδοσφαιρική ομάδα, έκλεισε. Οι στοές προχωρούσαν βόρεια κάτω από τα σπίτια της Ανθούπολης. Καθιζήσεις, ρωγμές , εκρήξεις από τα φουρνέλα, ξεσηκώθηκαν οι κάτοικοι. Ένα βράδυ, τον Μάιο του 1956, άρχισαν να κτυπάνε οι καμπάνες. Τη συνέχεια της ιστορίας του Ηφαίστου Περιστερίου και του Κάρβουνου μπορείτε να την διαβάσετε στο βιβλίο «Ο Φονέας και ο φονιάς» του Δημήτρη Κωστόπουλου που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Κέδρος (Οκτώβριος 2015).
Με πληροφορίες από το άρθρο του Μάκη Διόγου για το epohi.gr (Η «Νιούκαστλ» του Περιστερίου, 12 Ιουνίου 2022)
