Του Κρίτωνα Αρσένη, βουλευτή ΜΕΡΑ25
Ανάμεσα στο Αιγάλεω και την Πάρνηθα βρίσκεται ένα από τα πιο μυστηριώδη μνημεία της ελληνικής αρχαιότητας: το αρχαίο τείχος του Δέματος -το ελληνικό “Σινικό Τείχος”- μήκους 4,5 χιλιομέτρων. Σχεδόν εφάπτεται με τον ΧΥΤΑ Φυλής. Πόσοι ξέρουν την ύπαρξή του; Και πώς να τη γνωρίζουν, αφού είναι εγκαταλειμμένο από την πολιτεία, χωρίς πρόσβαση, χωρίς πινακίδες πληροφόρησης του κοινού.
Το αρχαίο τείχος είναι ένα κομμάτι μόνο του αρχαιολογικού θησαυρού που παραμένει “κρυμμένος” στη Δυτική Αθήνα. Στο ισχύον Ρυθμιστικό Σχέδιο Αθήνας -που όμως δεν υλοποιείται-, προβλέπεται η σύνδεση του ιστορικού κέντρου της Αθήνας με τον αρχαιολογικό χώρο της Ελευσίνας μέσω της Ιεράς Οδού. Αυτή ακριβώς η διαδρομή της αρχαίας Ιεράς Οδού έχει ιδιαίτερο πολιτιστικό και περιβαλλοντικό ενδιαφέρον. Οι κάτοικοι και οι επισκέπτες θα μπορούσαν να απολαμβάνουν έναν μεγάλο αρχαιολογικό περίπατο που θα ενώνει τους αρχαιολογικούς χώρους (Ιερά Οδό, μονή Δαφνίου, Ιερό Αφροδίτης, Ιερό Απόλλωνος, Μνημείο της Πυθιονίκης), τα ιστορικά μνημεία (ΜΠΛΟΚ 15), και το φυσικό τοπίο (Λίμνη Κουμουνδούρου, Παραλία Σκαραμαγκά, Αρχαία Σπήλαια). Κατά μήκος της διαδρομής αυτής βρίσκονται αρχαιολογικά μνημεία, και ανάμεσά τους είναι ένα τμήμα της βόρειας διακλάδωσης της αρχαίας Ιεράς οδού: ξεκινούσε από το Ιερό της Αφαίας Αφροδίτης, ανερχόταν στον λόφο της Ηχούς, και κατέβαινε στις λίμνες των Ρειτών. Ο αρχαιολόγος Ιωάννης Τραυλός ανέδειξε το κατηφορικό τμήμα μήκους 230 μέτρων που ξεκινά από την κορυφή του λόφου της Ηχούς και φτάνει ως το τούνελ της περιφερειακής Αιγάλεω. Τι έκανε η πολιτεία για να το αναδείξει; Έβαλε μια πινακίδα που γράφει “Αρχαιολογικός Χώρος”. Κι έμεινε η πινακίδα. Γιατί όχι μόνο δεν έχει ακόμα κηρυχθεί αρχαιολογικός χώρος, αλλά έχει επιπλέον καλυφθεί από θαμνώδη βλάστηση. Αυτό το τμήμα των 230 μέτρων δεν είναι το μοναδικό που έχει σημασία να αναδειχθεί: Το κατηφορικό τμήμα της βόρειας διακλάδωσης περιλαμβάνει άλλα 700 μέτρα τα οποία έχουν αποτυπωθεί από τον Ιωάννη Τραυλό και μπορούν να ανασκαφούν και να αναδειχθούν. Υπάρχει ακόμα η νότια διακλάδωση της αρχαίας Ιεράς οδού. Η αρχαιολογική σκαπάνη έφερε στο φως ένα τμήμα της μήκους περίπου 300 μέτρων. Από το 2010 προγραμματίζεται η προστασία και ανάδειξη αυτού του αρχαιολογικού χώρου. Μέχρι σήμερα ούτε μελέτη έχει υλοποιηθεί, ούτε καν έχει κηρυχθεί αρχαιολογικός ο χώρος.
Μαζί με το τείχος του Δέματος, διασώζεται όμως και ολόκληρο το αμυντικό σύστημα των Δυτικών ορίων των αρχαίων Αθηνών.
Στα δυτικά προβούνια του Ποικίλου όρους και στο ύψωμα Κάστριζα που δεσπόζει στο Θριάσιο Πεδίο, βρίσκονται τα κατάλοιπα ενός μεγάλου οχυρού με ακανόνιστο σχήμα. Κατά μήκος των περίπου 400 μέτρων του υπάρχουν τετράπλευροι οχυρωματικοί πύργοι. Στη βιβλιογραφία είναι γνωστό ως “Οχύρωση Lager”. Οι ερευνητές τοποθετούν την κατασκευή του στον 4ο αιώνα π.Χ., αλλά δεν έχει ανασκαφεί συστηματικά. Αν γίνει αυτή η έρευνα, θα μάθουμε από πότε χρονολογείται η οχύρωση αλλά θα φωτιστεί και η σχέση της με το τείχος του Δέματος. Θα μάθουμε πράγματα που μέχρι σήμερα δεν ξέρουμε για τον αμυντικό σχεδιασμό της Αττικής εκείνη την περίοδο. Πολύτιμη γνώση κρύβεται στην περιοχή, αλλά ούτε ανασκαφές έχουν γίνει, ούτε καν κήρυξη του χώρου σε αρχαιολογικό.
Άλλο ένα αρχαιολογικό “μυστικό” είναι κρυμμένο στο Ποικίλο όρος και το όρος Αιγάλεω: το δίκτυο πύργων-φρυκτωριών, όπως ονομάζονται. Οι φρυκτωρίες ήταν ένα οργανωμένο δίκτυο επικοινωνίας στην αρχαία Ελλάδα, στο οποίο χρησιμοποιούνταν η φωτιά και ένας κώδικας αναπαράστασης γραμμάτων για τη μετάδοση μηνυμάτων σε απόσταση πολλών χιλιομέτρων. Τα σημεία που επιλέγονταν βρίσκονταν συνήθως ψηλά, για να προσφέρουν μακρινή οπτική επαφή. Τέτοιοι πύργοι-φρυκτωρίες είχαν κατασκευαστεί και στη δυτική Αθήνα. Δύο από αυτούς έχουν καταστραφεί από τεχνικά έργα, ενώ άλλοι έχουν μετατραπεί σε λιθοσωρούς. Αλλά υπάρχουν δύο πύργοι που ακόμα σώζονται εν μέρει: ο ένας στην κορυφή του Ποικίλου όρους, και ο άλλος στο ύψωμα Ταμπούρι του Ποικίλου όρους. Και όμως, ούτε προστατεύονται από τη νομοθεσία, ούτε έχουν κηρυχτεί αρχαιολογικοί χώροι.
Ας σκεφτούμε πόσο σπουδαία είναι όλα αυτά, πόσο σημαντική είναι η διαδρομή της αρχαίας Ιεράς Οδού. Έχει μεγάλο πολιτιστικό και αρχαιολογικό ενδιαφέρον, αλλά είναι ιδανική και για περιήγηση μέσα στο πράσινο: στο πευκοδάσος της μονής Δαφνίου, στο άλσος Χαϊδαρίου, γύρω από το Ιερό της Αφροδίτης, στη λίμνη Ρειτών-Κουμουνδούρου και στις παρυφές του Ποικίλου όρους. Το Αιγάλεω-Ποικίλο Όρος μαζί με τη λίμνη Ρειτών είναι ένα φυσικό οικοσύστημα με βιοποικιλότητες που δεν έχουν ακόμα αναδειχθεί, ένα στοιχείο που έχει απομείνει από το φυσικό Αττικό τοπίο με μεγάλη αισθητική και πολιτισμική αξία.
Έχω φέρει 7 φορές στη βουλή με επίκαιρες ερωτήσεις το θέμα της εγκατάλειψης των αρχαιολογικών χώρων της Δυτικής Αθήνας. Γιατί παραμένουν υποστελεχωμένες χωρίς επαρκή χρηματοδότηση οι Εφορείες Αρχαιοτήτων; Γιατί δεν αξιοποιούνται απόφοιτοι πανεπιστημιακών Ιστορικών και Αρχαιολογικών Τμημάτων που παραμένουν άνεργοι ενώ μπορούν με τις γνώσεις τους και τη δουλειά τους να ζωντανέψουν αρχαιολογικούς τόπους;
Ζητάμε να γίνουν μόνιμες προσλήψεις προσωπικού στις αρχαιολογικές υπηρεσίες. Να γίνουν ανασκαφές. Να συντηρηθεί, να αναδειχθεί και να προστατευτεί η βόρεια διακλάδωση της αρχαίας Ιεράς οδού. Να τοποθετηθούν ενημερωτικές πινακίδες, ώστε να μαθαίνουν όσοι περιηγούνται την περιοχή τι υπήρξε και υπάρχει στον χώρο όπου ζουν. Να αναδειχθεί, να σημανθεί και να προστατευτεί το σωζόμενο τμήμα της νότιας διακλάδωσης της αρχαίας Ιεράς οδού. Το ίδιο να γίνει και με τον περιβάλλοντα χώρο της λίμνης Κουμουνδούρου -και επιπλέον, να απομακρυνθεί από εκεί παλαιά μάνδρα οικοδομικών υλικών περιφραγμένη με κτίσματα, που δε λειτουργεί πλέον αλλά εμποδίζει την πρόσβαση.
Το 2023 η Ελευσίνα θα είναι η Πολιτιστική Πρωτεύουσα της Ευρώπης. Δεν είναι, δεν πρέπει αυτό να είναι ένας “κούφιος” τίτλος χωρίς πραγματικό αντίκρισμα στις ζωές των κατοίκων. Πρέπει να γίνει η ευκαιρία να αναδειχθεί ο τόπος και η αρχαιολογική του ιστορία, καθώς και το φυσικό περιβάλλον της περιοχής. Πολιτιστική πρωτεύουσα δε σημαίνει να γίνουν πέντε φιέστες και την επόμενη μέρα να είναι σαν να μη συνέβη τίποτα. Η επόμενη μέρα πρέπει να έχει αφήσει αληθινό αποτύπωμα στην καθημερινή ζωή των ανθρώπων, πρέπει να έχει δώσει στους κατοίκους της Δυτικής Αθήνας αυτό που δικαιούνται: να μπορούν να χαρούν αυτόν τον Μεγάλο Αρχαιολογικό Περίπατο, περπατώντας δίπλα στα αρχαία, απολαμβάνοντας το πράσινο, μαθαίνοντας την ιστορία του τόπου τους. Είναι ώρα αυτός ο εγκαταλειμμένος αρχαιολογικός πλούτος να έρθει στο φως και να αποδοθεί στους πολίτες.
