Το Χαϊδάρι είναι ιστορικός τόπος και σημάδια από όλες τις ιστορικές περιόδους θα συναντήσουμε χαραγμένα από τη μια άκρη του στην άλλη. Ξεκινώντας από την αρχαιότητα και την περιοχή της Αφαίας, όπου βρισκόταν το Ιερό της Αφροδίτης, περνάμε στη Μονή Δαφνίου με την εντυπωσιακή αρχιτεκτονική, ένα από τα σημαντικότερα μνημεία βυζαντινής τέχνης, μέχρι το Στρατόπεδο Χαϊδαρίου, τόπο ιστορικής μνήμης για τις θηριωδίες των Ναζί και το Παλατάκι, ένα δείγμα αρχιτεκτονικής ρομαντικού ιστορισμού με νεογοτθικά στοιχεία. Στο Χαϊδάρι επίσης είναι η Ιερά Οδός, ο αρχαιότερος δρόμος της Ελλάδας, ένα από τα σημαντικότερα μνημεία της κλασικής αρχαιότητας.
Μίλησα με τον δήμαρχο Χαϊδαρίου, Βαγγέλη Ντηνιακό, ο οποίος μου περιέγραψε το όραμά του για να βάλει το Χαϊδάρι στον παγκόσμιο χάρτη αρχαιολογικού ιστορικού και πολιτιστικού ενδιαφέροντος.
«Είναι πολύ λίγοι οι δήμοι στην Αττική, που περιέχουν στα όριά τους τόσα πολλά μνημεία ιστορικής αξίας, αν εξαιρέσουμε βέβαια την Αθήνα και τον Πειραιά. Θα μπορούσε το Χαϊδάρι με έναν σωστό προγραμματισμό και τις κατάλληλες παρεμβάσεις να έχει επισκέπτες όλο το χρόνο, όχι μόνο Έλληνες, μαθητές σχολείων και ενήλικες, αλλά και τουρίστες.»
Μου τράβηξε το ενδιαφέρον, όταν σκέφτηκα ότι θα μπορούσε να γίνει μία σύνδεση όλων των σημείων ενδιαφέροντος για τον επισκέπτη, μιας και οι αποστάσεις μεταξύ τους είναι πολύ μικρές. Είτε με το αυτοκίνητο, είτε με δημοτική συγκοινωνία ή ακόμα και με τα πόδια για τους πιο αθλητικούς. Ας δούμε λοιπόν λίγο αναλυτικότερα ποια είναι τα σημεία που θα μπορούσαν να δώσουν μια ώθηση στο Χαϊδάρι, να το κάνουν γνωστό σαν επισκέψιμο τουριστικό προορισμό σε όλο τον κόσμο.
Ξεκινώντας απ’ το τέλος-με τη σειρά που τα αναφέραμε- η Ιερά οδός, ο αρχαιότερος δρόμος της Ελλάδας. Εδώ και 2500 χρόνια μέχρι σήμερα, ήταν ο δρόμος που συνέδεε την Αθήνα με την Πελοπόννησο, την Ήπειρο και τη Βόρεια Ελλάδα, που δυστυχώς δεν έχει αναδειχθεί έως τώρα η μοναδική του ιστορική αξία.
«Απ’ τα 22 χιλιόμετρα» -μου λέει ο κύριος Ντηνιακός- «της αρχαίας Ιεράς Οδού, από το Δίπυλο στον Κεραμεικό έως την Ελευσίνα, πολύ λίγα τμήματά της σήμερα είναι ορατά και συνεπώς επισκέψιμα. Όπως μπορούμε να διαπιστώσουμε και μόνοι μας, ο δρόμος έχει καλυφθεί από κτίρια και είναι πάρα πολύ δύσκολο να αναδειχθεί. Όμως υπάρχει ένα κομμάτι, 4 χιλιομέτρων που βρίσκεται εντός του δήμου Χαϊδαρίου και συγκεκριμένα στα όρια του Διομήδειου Βοτανικού Κήπου αλλά και στην περιοχή της Αφαίας Σκαραμαγκά. Θα έλεγα ότι είναι επιτακτική ανάγκη και ένας από τους πρωταρχικούς μου στόχους να προβληθεί αυτή η πολιτιστική μας κληρονομιά, γιατί η ανάδειξη και ενοποίηση όλων αυτών των χώρων (Σ.Σ: εννοεί το Ιερό του Απόλλωνα στη Μονή Δαφνίου και το Ιερό της Αφροδίτης στην Αφαία) θα ενισχύσει τη θέση του Χαϊδαρίου στον παγκόσμιο χάρτη πολιτιστικού και αρχαιολογικού ενδιαφέροντος.»
Εδώ να κάνουμε μια παρένθεση και να πούμε δυο λόγια για τον Διομήδειο Βοτανικό Κήπο, για όσους δεν τον γνωρίζουν. Σε παλαιότερο άρθρο της εφημερίδας μας, με τίτλο «Ο επίγειος παράδεισος των δυτικών» γράφουμε μεταξύ των άλλων: «Ο Βοτανικός Κήπος είναι ο μεγαλύτερος της νοτιοανατολικής Μεσογείου, με έκταση 1860 στρέμματα και με 4000 είδη φυτών. Είναι ο μοναδικός στον κόσμο που συνδυάζει το καλλιεργημένο κομμάτι από φυτά και δέντρα, με το φυσικό κομμάτι που φύονται δέντρα και φυτά της ελληνικής φύσης.
Γράφει χαρακτηριστικά η συνάδελφος Ηλιοπούλου Γιούλη που έκανε το ρεπορτάζ: «Με την είσοδο στον κήπο είναι σαν να μπαίνεις σε άλλη διάσταση. Ψηλά δέντρα, σκιεροί διάδρομοι μέσα στα φυλλώματα, χαμηλοί θάμνοι κάθε μορφής και διάστασης, δέντρα γνωστά και άγνωστα στο μάτι, λίμνες σκεπασμένες από ένα παχύ πράσινο στρώμα που δύσκολα τις ξεχωρίζεις (θα ορκιζόμουν ότι είναι έδαφος, αν δεν πετούσα ένα κουκουνάρι για να βεβαιωθώ, το οποίο βούλιαξε με το χαρακτηριστικό «μπλουμ»), πολύχρωμα λουλούδια, νούφαρα και πέτρινοι διάδρομοι, που οδηγούν σε κάθε γωνιά του πάρκου. Μυρωδιές κάθε λογής από λουλούδια και θάμνους και ένα απαλό θρόισμα που συμπληρώνει τον…παράδεισο. Περπατώντας ανάμεσα στα δέντρα διάβαζα τις ταμπελίτσες με τα ονόματα των φυτών, τοποθετημένες στο χώμα, γραμμένες σε ελληνικά και λατινικά, που κατατοπίζουν τον επισκέπτη για τα είδη των φυτών και φωτογράφιζα τις επιμέρους ενότητες του κήπου. Γιατί στον Διομήδειο Βοτανικό Κήπο έχει δημιουργηθεί ένα οικοσύστημα μέσα στο οποίο συμβιώνουν διάφορα αυτοφυή δασικά και άλλα καλλιεργούμενα είδη.» Και συνεχίζει: «Σύμφωνα με την ιστοσελίδα του Βοτανικού Κήπου, στους χώρους του ο επισκέπτης μπορεί να δει αλεπούδες, λαγούς, κουνάβια, πέρδικες, γκιώνηδες, κουκουβάγιες, χελώνες (μία από αυτές μάλιστα …δέχτηκε με χαρά να την φωτογραφίσω), βατράχους αλλά και αρκετά είδη ψαριών του γλυκού νερού, έντομα κ. ά.» (για όποιον θέλει να διαβάσει το πλήρες ρεπορτάζ, μπορεί να γκουγκλάρει: Διομήδειος Βοτανικός Κήπος, ο επίγειος παράδεισος των δυτικών»).
«Σκεφτείτε λοιπόν» μας λέει ο δήμαρχος Χαϊδαρίου, «μια διαδρομή όπου θα συνδυάζεται ένα ταξίδι στην αρχαία Αθήνα μαζί με τη φύση (Διομήδειος Κήπος) αλλά και με τη Μονή Δαφνίου που βρίσκεται λίγα μέτρα παρακάτω, ένα από τα πιο σημαντικά μνημεία της βυζαντινής τέχνης.»
Η Μονή Δαφνίου με τη μοναδική αρχιτεκτονική της και την εντυπωσιακή ψηφιδωτή διακόσμηση έχει χαρακτηριστεί μνημείο παγκόσμιας κληρονομιάς από την UNESCO. Κατασκευάστηκε τον 6ο αιώνα πάνω στα ερείπια του ναού του Δαφναίου Απόλλωνα. Τα ψηφιδωτά της είναι σε πολύ καλή κατάσταση, από τη δυναστεία των Κομνηνών το 1100 μ.Χ. περίπου, με χαρακτηριστικό τη «βλοσυρή» και αυστηρή απεικόνιση του Παντοκράτορα στο εσωτερικό του τρούλου.
Και η κουβέντα μας έφτασε στην Αφαία. «Το Ιερό της Αφαίας είναι ένας αρχαιολογικός χώρος, τον οποίο πολλοί θα ήθελαν να επισκεφτούν. Στόχος μας ως δήμος είναι να τον αναδείξουμε, να πεζοδρομήσουμε κάποιο μέρος του, κάποιοι δρόμοι να αλλάξουν χρήση. Πρέπει να είμαστε πολύ σκληροί στις παράνομες χρήσεις (μάντρες υλικών, λούνα παρκ κ.λπ). Να φανταστείτε ότι στον χώρο δεν υπάρχει ούτε ένα κυλικείο, για να μπορέσουν οι επισκέπτες να ξεκουραστούν, να πάρουν ένα νερό.»
Να προσθέσω κι εγώ λίγα λόγια για την περιοχή της Αφαίας: Εκεί βρισκόταν το Ιερό της Αφροδίτης, το οποίο αναφέρεται και από τον περιηγητή Παυσανία. Τις πρώτες ανασκαφές στον χώρο έκανε ο Δ. Καμπούρογλου. Μιλάμε για πολλές τετράπλευρες εσοχές (σαν ντουλαπάκια) που είχαν χαραχτεί στον βράχο, πάνω στον οποίο ακουμπούσε ο ναός και η χρησιμότητά τους ήταν η τοποθέτηση αναθημάτων από τους προσκυνητές. Κατά τον Παυσανία, ο ναός ήταν πιθανόν δωρικού τύπου και διέθετε μαρμάρινη σκεπή, κάτι που μαρτυρούν και οι ανασκαφές που έγιναν εκεί.
Δεν θα μπορούσε η κουβέντα μας να παραλείψει το Παλατάκι, σήμα κατατεθέν του Δήμου Χαϊδαρίου. Ένα κτίριο σε μορφή φρουρίου, με επάλξεις, γωνιακούς πύργους και στενά παράθυρα. Υπάρχουν πολλές εκδοχές σχετικά με την ανοικοδόμηση του πύργου. Η μία αφορά τη Βασίλισσα Αμαλία που επιθυμία της ήταν να φτιαχτεί σύμφωνα με το ανάκτορο του διαδόχου της Βαυαρίας Μαξιμιλιανού, αδερφού του Όθωνα. Μία δεύτερη εκδοχή είναι πως ήταν παραγγελία της Δούκισσας της Πλακεντίας, ενώ η τρίτη ότι ήταν ιδιοκτησία του Χαιντάρ Πασά, απ’ τον οποίο πήρε το όνομά του το κτήμα και η ευρύτερη περιοχή.
Στα μέσα του 19ου αιώνα αποκτήθηκε από τον φιλότεχνο Τήνιο τραπεζίτη Νικόλαο Νάζο, ο οποίος κατά διαστήματα το παραχωρούσε για εκθέσεις μεγάλων Ελλήνων ζωγράφων, όπως ο Νικηφόρος Λύτρας και ο Νικόλαος Γύζης. Ο τελευταίος μάλιστα ζωγράφισε τις τοιχογραφίες με θέμα τις 4 εποχές που βρίσκονται στον ξενώνα του κτιρίου. Με τον χρόνο το Παλατάκι και ο γύρω χώρος κηρύχτηκε διατηρητέος ιστορικός τόπος, ενώ το 1985 αποκτήθηκε από τον Δήμο Χαϊδαρίου και χρησιμοποιήθηκε και ως δημοτική βιβλιοθήκη.
«Στόχος μου» μου λέει ο δήμαρχος, «είναι να γίνει ανάπλαση, ώστε να είναι ένας χώρος επισκέψιμος για τους φιλότεχνους και όχι μόνο. Ένας χώρος ελκυστικός τόσο για τις εξαιρετικές τοιχογραφίες του Γύζη, όσο και για τον περιβάλλοντα χώρο, για το συνολικό αρχιτεκτονικό και ιστορικό του ενδιαφέρον. Σ.Σ: Εδώ ο δήμαρχος με ενημέρωσε ότι μέσω του παλιού προγράμματος «Φιλόδημος» (ο νέος Φιλόδημος λέγεται «Τρίτσης») έχει εξασφαλίσει 2,5 εκατ. ευρώ για την ανάπλαση του οικήματος «Παλατάκι» και του περιβάλλοντος χώρου.
Κλείσαμε αυτή την κουβέντα για το Χαϊδάρι του αύριο, όπως το οραματίζεται ο δήμαρχός του, με το γνωστό σε όλους «Μπλοκ 15» του Στρατοπέδου Χαϊδαρίου και τη δημιουργία Μουσείου Εθνικής Αντίστασης.
«Υπάρχει μια ιδιαιτερότητα, μιας και το Μπλοκ 15 βρίσκεται μέσα στο στρατόπεδο. Εμείς επιδιώκουμε να δημιουργηθεί μια ξεχωριστή είσοδος, ώστε οι επισκέπτες του Μουσείου να μην έχουν σχέση με το στρατόπεδο και είμαστε σε μια συνεχή επαφή και με το Υπουργείο Άμυνας και με το Υπουργείο Πολιτισμού. Είναι ένα θέμα μείζονος σημασίας για τη σύγχρονη ιστορία του τόπου, για την ιστορική μνήμη και τις θηριωδίες του ναζισμού στην Ελλάδα».
Εγώ με τη σειρά μου να σημειώσω ότι το Μπλοκ 15 ήταν ο τρομακτικός χώρος της αυστηρής απομόνωσης μέσα στο στρατόπεδο Χαϊδαρίου. Τα εγκαίνιά του έγιναν τον Δεκέμβριο του 1943 και έκτοτε ήταν το κτίριο φόβητρο του στρατοπέδου, ο τόπος που παρέμεναν οι μελλοθάνατοι πριν εκτελεστούν. Έχει ιδιαίτερη αρχιτεκτονική μορφή και λίγα, ψηλά παράθυρα, ώστε οι κρατούμενοι να μην μπορούν να δουν έξω. Το στρατόπεδο στις 10 Σεπτεμβρίου του 1943 ήρθε στα χέρια των Γερμανών και συγκεκριμένα της SD, της Υπηρεσίας Ασφαλείας των Ες Ες. Οι εγκαταστάσεις του στη διάρκεια της Κατοχής καταλάμβαναν 500 στρέμματα. Μέσα σε αυτές το Μπλοκ 15 είναι το πιο χαρακτηριστικό δείγμα της ναζιστικής θηριωδίας και θεωρείται για την Ελλάδα χώρος αντίστοιχος με τα στρατόπεδα Άουσβιτς, Μαουτχάουζεν, Νταχάου.
